Al tientallen jaren ga ik ’s zondags voor in kerkdiensten, door heel Nederland. Als rondreizend prediker zonder eigen gemeente doe je allerlei ervaringen op. Het is een voorrecht om de veelkleurigheid en veelvormigheid binnen een kerkverband van nabij mee te maken, en steeds weer de eenheid te ondervinden in het samen stil worden onder het Woord van God. Naast veel mooie en dankbaar stemmende ervaringen heb ik incidenteel ook wel eens mijn aarzelingen bij wat er tijdens een eredienst gebeurt.

Onlangs maakte ik het op drie achtereenvolgende zondagen, in geheel verschillende gemeenten, mee dat hetzelfde kinderlied werd gezongen, met veel enthousiasme. Prachtig, al die blij zingende kindergezichtjes.

Het lied dat we moesten zingen, komt uit de bundel ”Opwekking voor Kids”, nummer 241: ”Van A tot Z”. De letters van het alfabet worden de een na de ander gekoppeld aan Bijbelse begrippen: de A van Almachtig, de B van Bevrijder, enzovoorts. Leuk idee voor een kinderlied, maar het viel niet mee om dit consequent vol te houden: ”X voor eXtra bijzonder, IJ voor IJzersterk.” Ook de slotregel van het refrein is zwak: ‘U bent het einde voor mij’. Maar bij de Q jeukte het bij mij pas echt: ”de Q is van I.Q., onze God is de slimste.” Wat laten we de kinderen hier eigenlijk mee zingen?

Een lange staat van dienst heeft het populaire KRO-NCRV programma ”De Slimste Mens”. Onder leiding van Philip Freriks en het kritische oog van jurylid Maarten van Rossum gaan drie prominente Nederlanders de strijd aan in de vragenarena. De eenmansjury is gepensioneerd bijzonder hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. In de Volkskrant van 11 juli zegt hij: „Ik weet vrij veel, maar daardoor lijkt het alsof ik alles weet. Mijn oudste kleinzoon vroeg een aantal jaar geleden aan zijn ouders: Wie weet er eigenlijk meer? God of opa?”

Na vele dagen peinzen en piekeren door de kandidaten komt er een winnaar uit: hij/zij is de slimste. Dit aardige programma is gebaseerd op een Belgische quiz waarvan de titel zelfs nog verder reikt: ”De Slimste Mens ter Wereld.”

Slim – slimmer – slimst. Kan dit religieus uitvergroot worden? Is God in overtreffende trap nóg slimmer, ja de slimste van allemaal? In geen enkele Bijbelvertaling wordt het woord ”slim” op God toegepast, en ieder kan aanvoelen waarom. ”Slim” is synoniem van ”schrander”, ”uitgeslapen”. Wie slim is, vindt snel uitwegen, doorziet anderen eerder, kan goed raden. Een bekend advies is dan ook dat wie niet sterk is slim moet zijn.

Hoe het ook zij, God „het slimst” (of: „het sterkst”) noemen, zet Hem in het verlengde van wat bij ons mensen idealiter nagestreefd of gewenst is. Hij wint de competitie. Daarmee weerspiegel je een godsbeeld dat ingekapseld is in een wel zeer beperkt denkkader.

Godsdienstpedagogisch is het van groot belang welk godsbeeld een kind wordt meegegeven. Scheefgroei in het geloofsleven vindt niet zelden zijn oorsprong in een donker, ijzig, lievig, abstract of goeiig godsbeeld dat in de vroege levensjaren al werd aangeleerd. Er is metterdaad een groot verschil tussen God die „de slimste” is en de „alleen wijze” God (Romeinen 16:27).

Een afzonderlijk kindermoment kan in een kerkdienst heel functioneel zijn, en kinderen al op jonge leeftijd op hun eigen niveau extra betrekken bij waar het in geloof en kerk om gaat. Dat vraagt van de begeleiding inventiviteit en wijsheid in het zoeken van vormen en liederen die ook echt gepast zijn, zeker in het kader van een eerbiedige eredienst. In de keuze van woorden, beelden en begrippen voor de hoogheilige God kun je niet zorgvuldig genoeg zijn. De oer-Bijbelse uitdrukking ”vreze des HEREN” of ”ontzag voor de HEER” wijst hierbij de weg.

De auteur is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.