Een team van de Leibniz Universität in Hannover deden er bijna twee jaar over om enige helderheid te verschaffen over de bron. Vermoedelijke komt de radioactieve stof uit het Majak nucleaire complex in het zuiden van het Oeralgebergte in Rusland. Dat stelde het team onder leiding van de Fransman Olivier Masson en de Duitser George Steinhauser maandag in het vakblad PNAS.

Het giftige, kankerverwekkende ruthenium-106 komt van nature niet op aarde voor, maar ontstaat kunstmatig bij kernreacties en radioactief verval. Het moest dus ergens in de lucht terecht zijn gekomen.

De gemeten gehalten ruthenium-106 in de atmosfeer waren zo laag dat er geen acuut gevaar bestond voor de volksgezondheid of het milieu. Dus konden de onderzoekers een kernramp bij voorbaat uitsluiten.

Ruimtesonde

Aanvankelijk vermoedde het team van de Duitse universiteit dat er een satelliet met radio-isotopen was verbrand in de ruimte. Die gedachte was niet zo vreemd, omdat ruthenium-106 wordt gebruikt als kernbrandstof in nucleaire batterijen van satellieten en ruimtesondes. Maar dat bleek toch niet het geval.

Na analyse van in totaal 1100 luchtmonsters en 200 bodemmonsters konden ze het spoor van de wolk volgen tot boven Roemenië. Daar bleek het gehalte in de lucht overal vrijwel gelijk te zijn. Dus moest de bron zich ergens achter Roemenië schuilhouden.

Ze combineerden vervolgens de metingen met meteorologische gegevens in de week ervoor. En wat bleek? Het Majakcomplex in het zuiden van het Oeralgebergte in Rusland moest logischerwijs de boosdoener zijn. De verhouding van ruthenium-103 en -106 in de radioactieve wolk suggereert dat er iets is misgegaan bij de opwerking van twee jaar oude verbruikte splijtstof. Daarbij zou ook radioactief cerium-144 kunnen zijn geproduceerd voor een experiment met neutrino’s.

Berucht

Het Majakcomplex bij de geheime stad Ozjorsk is berucht vanwege de incidenten die er hebben plaatsgehad en de uitzonderlijk vele kankergevallen. De allereerste Russische kernreactor werd er in 1948 opgestart. Tot 1951 werd al het kernafval rechtstreeks in de rivier de Tetsja geloosd.

Later loosde het complex zijn kernafval in het nabijgelegen Karatsjajmeer. Dat meer kwam in 1967 droog te staan. Tijdens een storm waaide een grote wolk kernafval over de wijde regio. Tussen 2001 en 2004 en in 2006 loosde het complex opnieuw kernafval in de Tetsja. Desondanks zwemmen kinderen en honden ’s zomers in de besmette rivier en beregenen mensen hun groente met water uit de Tetsja.

Tsjernobyl

In 1957 had in Majak de grootste kernexplosie in de Russische geschiedenis plaats. Deze werd slechts overvleugeld door die van Tsjernobyl in de Oekraïene. De wijde omgeving in een straal van 750 kilometer raakte hierdoor radioactief besmet.

Het Duitse onderzoek biedt genoeg aanknopingspunten om Majak als de boosdoener aan te wijzen. Zo had de Russische meteorologische diensten hadden in 2017 ook een hoge waarde van ruthenium-106 gemeten. Op 30 kilometer van de fabriek in Majak zou 986 keer meer in de lucht zijn gemeten dan anders. Een meetstation iets verder van de fabriek mat 440 keer meer dan anders. Maar de Russische overheid ontkent alles: er is geen sprake van ongelukken of incidenten bij fabrieken die met de stof werken.