Prof. dr. Todd Weir sprak dinsdag zijn inaugurele rede uit als hoogleraar geschiedenis van het christendom en moderne cultuur aan de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen.

In zijn lezing stelde prof. Weir de vraag wat het aan historisch onderzoek oplevert als het secularisme als een zelfstandige traditie wordt gezien. Een van de voordelen hiervan is volgens hem dat secularisme niet alleen vanuit de christelijke geschiedenis bekeken wordt, maar dat omgekeerd het christendom vanuit een seculiere context begrepen kan worden.

Hoewel er in de negentiende eeuw nog niet heel veel seculieren waren, zijn ze wel invloedrijk geweest in de sociale bewegingen, stelt de hoogleraar. Niet toevallig neemt hij Aletta Jacobs als voorbeeld, de eerste vrouwelijke studente in Nederland die in 1878 haar studie tot arts voltooide.

„Je zou Aletta Jacobs kunnen begrijpen vanuit haar joodse identiteit. Natuurlijk was zij joods, maar ik denk dat ze vooral een vrijdenker was. Vanuit deze seculiere identiteit vocht ze voor vrouwenrechten, voor stemrecht en was ze lid van de vredesbeweging. Het secularisme was haar belangrijkste inspiratiebron en je ziet dat in de twintigste eeuw het secularisme dicht bij het socialisme komt.”

Prof. Weir laat zien dat een zelfstandige seculiere traditie ook van belang is in het spreken over ”worldview”, een lastig begrip dat zich in het Nederlands laat vertalen als wereldbeschouwing of levensbeschouwing. In de negentiende eeuw zijn er drie ”worldviews” te onderscheiden: de christelijke, de seculiere en de liberale. „Met name in de apologetiek is dit begrip in orthodox-christelijke kring van groot belang geworden doordat men de strijd aanging met de seculiere ”worldview”. Abraham Kuyper spreekt in zijn Stonelezingen aan Princeton in 1898 bijvoorbeeld over calvinisme als een ”lifesystem”. De liberale ”worldview” kenmerkt zich juist in het verzet tegen de idee van een allesomvattende wereldbeschouwing.”

Ook op het Groningse platteland ziet de hoogleraar het belang van zijn eigen onderzoek. „Na 1960 zijn veel christelijke kerkgebouwen in seculiere handen gekomen. Dit is een van de belangrijkste verschuivingen in de geschiedenis van het christendom in Nederland, maar er is hier meer aan de hand dan secularisatie. Seculiere mensen komen door hergebruik van kerken weer in een kerk en kerkelijke mensen komen meer in het seculiere dorp. Er vindt dialoog plaats en die is niet puur christelijk, maar ook niet puur seculier.”