Prof. Buijs is politiek filosoof aan de Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar namens de Stichting voor Christelijke Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De conferentie werd bezocht door zo’n 150 bezoekers.

In de jaren zestig werd radicaal werd gekozen voor de vrijheid van het individu. „Aan de gemeenschap moest je niet veel aandacht schenken. Instituties waren gevaarlijk”, zo schetste de hoogleraar die tijd. „De vrijheid moest zich overal manifesteren. Het behoren bij een kerk nam dramatisch af. Er werd gesproken van een moreel faillissement van de burgerlijke cultuur. Jongeren wilden afstand nemen van de oudere generatie die verantwoordelijk werd gesteld voor het drama van Auschwitz.”

De revolutie van de jaren zestig kende twee fases: een links-individualistische en een rechts-individualistische. „In de eerste fase kwamen huwelijk en seksuele moraal sterk onder vuur te liggen. Er was verzet tegen alles wat te maken had met fatsoen, moraal, opvoeding en arbeidsethos. Er vond een moralisering van de politiek plaats. De wereld moest veranderd worden omdat de samenleving niet deugde. In de tweede fase kwamen de stropdassen weer terug. Mensen wilden carrière maken. Er vond een harde afrekencultuur plaats binnen instituties. Het liberalisme leefde weer op. Mensen moesten zelf hun waarden creëren en voor zichzelf opkomen.”

De jaren zestig gaven een diepe morele inspiratie en waren in zekere zin noodzakelijk, aldus prof. Buijs. „Maar de tragiek was dat zij niet in staat waren een vruchtbare verhouding individu en gemeenschap te ontwikkelen.” Hij stelde daartegenover het Bijbels perspectief dat ook oog heeft voor de waarde van de individu. „Abraham breekt uit de gemeenschap waartoe hij behoort. De mens wordt persoon omdat hij geroepen is, en wel door een ontmoeting met een persoonlijke God. De mens is een dialogisch wezen: in gesprek met God en de medemens. Het ik wordt in de gemeenschap opgenomen die een appèl op mij doet.”

Individuele relaties lijken in deze tijd puur contractueel te zijn: heb ik er wat aan en wat levert het op? „Dat geldt ook voor de intimiteit van het huwelijk. Steeds is er de subtiele vermenging van vertrouwen en wantrouwen.” Deze tijd kenmerkt zich volgens prof. Buijs door een „hypermoderniteit”: een voortdurende druk om alles te controleren. „Het zogenaamde zelfbepalende individu is echter een illusie. Er zijn dimensies van het goede leven die je niet kunt kiezen maar moet accepteren: het lichaam, de instituties, relaties, natuur en zin. Het is de opdracht van de mens om die dimensies vorm te geven en in balans met elkaar te brengen.”

Groepseffect

Twee geloven meer dan één, dat was de insteek van de druk bezochte workshop van prof. dr. ir. Jeroen de Ridder, de nieuwe bijzonder hoogleraar christelijke filosofie in Groningen. Wat de meeste mensen in het algemeen en (dus ook) christenen weten, komt van anderen. „Het is kennis via getuigenis, dus tweedehands. Daarom is vertrouwen in anderen belangrijk. In je eentje kom je niet zover.”

Dat alles geldt ook voor het geloof, aldus prof. De Ridder. „Heel veel van wat we geloven, hebben we niet op eigen kracht gevonden. Het is gekomen via de weg van Bijbel, christelijke traditie en gemeenschap.”

Hij spitste het toe op de psychologie van denken in groepen, een belangrijk onderzoeksgebied van hem. „Mensen redeneren naar conclusies toe die bij hen passen en waar ze nauwelijks over nadenken. Er ontstaat dan een wij-zij-denken. Resultaat is groepspolarisatie. Mensen zijn met name op religieuze terrein geneigd tot een extremere vorm van eigen standpunten en het maken van karikaturen van de ander.”

Zijn uitdaging aan de zaal om „uit deze puzzel” te komen, riep veel discussie op. Er is toch ook aan ‘eerstehands’ geloof, een directe persoonlijke ontmoeting met God, zei de een; waar blijft het werk van de Heilige Geest, vroeg een ander. „Ik vind het eng.” De Ridder antwoordde dat hij als „analytisch filosoof” problemen isoleert om een bepaalde vraagstelling helder te krijgen. Natuurlijk valt er veel méér en ook inhoudelijk te zeggen over geloof.

Zijn stelling gaf in ieder geval voor sommigen aanleding om te pleiten voor rationaliteit als kritische verantwoording van het geloof (Kars Veling, Rik Peels) of aandacht te vragen voor de gemeenschap van de kerk van alle eeuwen als betrouwbare bedding van het geloof (ds. A. N. van der Wind).