Decennialang proberen Boliviaanse regeringen hun zoetwatermarine te voorzien van enig zilt nat. Ooit had het thans ingesloten land een kustlijn aan de Stille Oceaan met een lengte van bijna 600 kilometer. Die strook, compleet met de achterliggende Atacamawoestijn en al zijn bodemschatten, raakte Bolivia kwijt aan buurland Chili tijdens de Oorlog van de Pacific.

Woensdag staat het verpauperde en rumoerige Andesland stil bij de honderdste jaardag van het vredesverdrag dat in 1904 het verlies van de kustprovincies bezegelde. Volgens president Carlos Mesa is dit verfoeilijke verdrag de oorzaak van de chronische onderontwikkeling van zijn land. Niet alleen raakte Bolivia zijn handelscontacten met de buitenwereld kwijt, ook moest het land de fabuleuze inkomsten derven uit de exploitatie van de minerale rijkdommen die de Atacamawoestijn tot op heden herbergt.

De president heeft het nationale congres voor een buitengewone zitting bijeengeroepen in de bestuurlijke hoofdstad Sucre om het startschot te geven van een ambitieus diplomatiek offensief dat Bolivia weer op de kaart moet zetten. Minister Juan Ignacio Siles van Buitenlandse Zaken verklapte alvast dat zijn land het door Chili aangedane onrecht zal aankaarten bij de Verenigde Naties en de Organisatie van Amerikaanse Staten. „Onze ambassadeurs wereldwijd hebben instructies gekregen om de thans vergeten historische waarheden onder ogen te brengen in de landen waar zij geaccrediteerd zijn”, aldus de bewindsman.

Bolivia’s offensief begint in Chili. Hoewel de buurlanden formeel nog steeds geen diplomatieke betrekkingen hebben, zal Bolivia’s zaakgelastigde in Santiago nog deze week een formeel verzoek overhandigen tot een herziening van het vredesverdrag. De Bolivianen voeren aan dat zij het aanstootgevende verdrag een eeuw geleden onder dwang van een overwinnaar hebben moeten tekenen. „Het traktaat is waardeloos en zonder rechtsgeldigheid, net zoals een door folteringen verkregen schuldbekentenis”, stelt minister Siles.

De Chileense regering van de socialistische president Ricardo Lagos laat bij herhaling weten geen gesprek te kunnen beginnen met Bolivia over een herziening van het verdrag. „Wij kunnen ons voorstellen dat de Bolivianen niet geheel gelukkig zijn met de in het verdrag van 1904 vastgelegde bepalingen. Maar feit blijft dat zij het akkoord destijds vrijwillig hebben getekend. Aan de reeds talrijke malen eerder bestudeerde rechtsgeldigheid van dit verdrag mankeert niets. Chili hecht grote waarde aan de onschendbaarheid van internationale verdragen en afspraken en verwacht hetzelfde van zijn buurlanden”, aldus minister José Walker van Buitenlandse Zaken.

De Oorlog van de Pacific begon in 1879 en eindigde vijf jaar later met de capitulatie van Bolivia en de bezetting, door het leger van Chili, van zijn bondgenoot Peru. Het conflict vond zijn oorsprong in een geschil tussen Chili en Bolivia over belastingheffing op mijnbouwbedrijven die actief waren in de brede strook niemandsland die beide landen eertijds van elkaar scheidde. In 1877 besloot de diensthebbende dictator in La Paz, aangespoord door een acuut gebrek aan deviezen, om een belasting in te voeren op de export van nitraten uit dit niemandsland.

Chileense bedrijven weigerden evenwel de heffing te betalen met verwijzing naar eerdere bilaterale afspraken. De oorlog brak uit nadat de Boliviaanse regering beslag had laten leggen op de Chileense mijnbouwfirma’s die in gebreke waren gebleven met de fiscus. Vrijwel direct na de eerste gevechtshandelingen rond de woestijnstad Antofagasta mengde ook Peru zich in het conflict. Peru en Bolivia bleken al jaren eerder een geheim defensiepact te hebben gesloten om elkaar te helpen, mocht het ooit tot oorlog met Chili komen.

Met een serie redelijk briljante zee- en veldslagen wisten de Chilenen hun twee vijanden te verslaan. Hierop volgde de annexatie van Bolivia’s kustprovincies en de bezetting, voor een periode van vier jaar, van Peru. De uiteindelijke terugtrekking van het Chileense leger uit Lima vond plaats nadat de verslagen Peruanen instemden met het verlies van hun twee zuidelijke provincies, Arequipa en Tacna. Bij het later ondertekende vredes- en grensverdrag kreeg Peru de provincie Arequipa weer terug.

Hoewel de Peruanen hun territoriale verlies hebben leren aanvaarden en er thans met Chili een redelijke verstandhouding op nahouden, is het kleinere Bolivia de ervaring nooit te boven gekomen. Dit is wellicht te verklaren uit het feit dat het land eerder in zijn bestaansgeschiedenis provincies kwijtraakte aan Peru, Brazilië en Argentinië. In de jaren dertig van de vorige eeuw veroverde zelfs Paraguay een aanzienlijk deel van de in Oost-Bolivia gelegen Chacowoestijn, waar mogelijk aardolie te vinden zou zijn. Dit gebied bleek later evenwel geen noemenswaardige bodemschatten te herbergen.

Tot op heden koestert Bolivia een ware nationale obsessie voor Chili en alles wat Chileens is. President Carlos Mesa maakt er ook geen geheim van dat zijn regering deze gevoelens actief aanwakkert in een streven naar enige nationale samenhang. Voor de regering-Mesa is deze strijd tegen Chili zelfs van levensbelang. Mesa’s gekozen voorganger, Sanchez de Lozada, moest vorig jaar haastig de wijk nemen nadat hij had besloten om aardgas te exporteren naar de Verenigde Staten via een Chileense haven gelegen op voormalig Boliviaans grondgebied.

De grootschalige protesten en wilde stakingen die dit besluit veroorzaakten eisten tachtig mensenlevens en dwongen het staatshoofd tot aftreden. Wil hij zichzelf voor eenzelfde lot behoeden, dan kan Mesa niet anders dan diplomatiek ten strijde trekken tegen de zuiderbuur. Meer radicale oppositieleiders als Evo Morales, de militante aanvoerder van de cocaboeren, pleiten zelfs voor het vrijmaken van schaarse deviezen voor het opbouwen van het Boliviaanse leger om op termijn Chili de oorlog te kunnen verklaren.

Mesa’s anti-Chileense retoriek slaat een stuk beter aan bij de meeste Bolivianen dan het even weloverwogen als saaie en politiek onverkoopbare beleid van zijn weggestuurde voorganger en neemt bovendien meer radicale politici als Evo Morales, die zijn vizier inmiddels heeft gericht op de presidentsverkiezing van volgend jaar, de wind enigszins uit de zeilen.

De Chilenen liggen ondertussen niet wakker van de Boliviaanse pretenties. De regering in Santiago staat op het standpunt dat het vredestraktaat eertijds in overeenstemming met toen geldende internationale afspraken en gebruiken totstandkwam en reeds enkele malen eerder inzet is geweest van arbitrage, waarbij het oordeel steeds ten gunste van Chili uitviel.

Voor president Ricardo Lagos is volstrekt duidelijk dat Bolivia’s territoriale aanspraken uit de lucht zijn gegrepen en derhalve niet bespreekbaar zijn. Wel is Chili bereid om Bolivia op allerlei manieren te helpen bij het verschepen van zijn exportgoederen en het overslaan van de aanvoer vanuit het buitenland. Daartoe is het land bovendien op basis van hetzelfde vredesverdrag verplicht.

Niettegenstaande Chili’s weerstand wil Bolivia, als een brullende muis, de internationale aandacht vestigen op zijn lot. Op veel bijval hoeft het land overigens niet te rekenen. De meeste landen van de regio zijn wars van verdragsherzieningen. Deze kunnen allerlei hoogst gevoelige kwesties uit het verre verleden immers weer tot leven wekken.