Het was buiten kijf een uitzonderlijke bijeenkomst in de Saudische hoofdstad Riyad, eind oktober. Het publiek bestond bijna uitsluitend uit mannen, grotendeels gekleed in de typische lange, witte gewaden met rode hoofddoek. Én een royale portemonnee, want ze waren bijeen om te investeren in de Saudische economie.

Onder de 170 sprekers bevond zich wel een tiental vrouwen en daarbij was er één vreemde eend in de bijt. In de sprekerslijst was ze aangekondigd als Sophia Robot.

Sophia ging voor het publiek in gesprek met een Amerikaanse journalist, Andrew Ross Sorkin. „Je kijkt blij?” „Ik ben altijd blij als ik omringd ben door slimme mensen, die hier ook nog eens rijk en machtig zijn.” Ze vertelt dat ze gehoord heeft dat deze mensen in haar willen investeren. Aan het eind van het gesprek, na een minuut of vijf, is ze nog gelukkiger, want Sorkin vertelt haar dat zij de allereerste robot is die in aanmerking komt voor het burgerschap van het koninkrijk Saudi-Arabië.

Stunt

Goedbeschouwd is het een stunt: zowel de robot Sophia als het verhaal over de burgerrechten. De robot is vooral een slimme pop die boos kan kijken en kan lachen, met de handen zwaait en een reeks min of meer voorgeprogrammeerde antwoorden weet te geven op allerlei vragen. Indrukwekkend, maar dan vooral voor mensen die weinig afweten van kunstmatige intelligentie.

Ook voor de Saudi’s was het een stunt: zij wilden er aandacht mee trekken en dat is hun gelukt. Het verhaal over de burgerrechten voor Sophia klinkt grappig, maar dan vooral voor mensen die niet doorhebben hoe dit land omgaat met vrouwenrechten.

Die kritische noot plaatste een directeur van een Midden-Oostendenktank in het blad Newsweek: „De Saudische wet verbiedt het burgerschap voor niet-moslims. Is Sophia bekeerd tot de islam? Welke godsdienst heeft zij als ze geen hoofddoek draagt? Wanneer ze als mens in aanmerking wilde komen voor burgerrechten, zou ze die niet krijgen.”

Schaakcomputer

Ook al is Sophia geen goede graadmeter voor de stand van zaken rond kunstmatige intelligentie, haar show is wel een goede aanleiding voor het gesprek erover. Gaan robots inderdaad steeds meer op mensen lijken? Stel je een Sophia voor met een zodanige intelligentie dat ze werkelijke emoties toont of een ontwerp bedenkt voor een apparaat dat nog niet bestaat? Of een Sophia met wie je filosofeert over de toekomst van de mensheid en de noodzaak om te leven als een christen? Is zoiets denkbaar?

Voor een goed beeld van kunstmatige intelligentie (vaak afgekort als AI, artificial intelligence) is het belangrijk om te beseffen dat die veel meer vormen kent dan die van mensachtige robots als Sophia. Voorbeelden die tot de verbeelding spreken zijn de schaakcomputer, de slimme thermostaat en de zelfrijdende auto – geen van drieën hebben ze ook maar iets weg van Sophia.

Verreweg de meeste robots zijn echter onzichtbaar en bestaan grotendeels uit software – maar ze zijn net zo intelligent. Denk aan de ‘robot’ bij webwinkels als Amazon.com die een boek aanbeveelt op basis van kennis over de klant, de ‘robot’ bij Facebook die gezichten herkent en de ‘robot’ van Vodafone die 90 procent van de hulpvragen van klanten kan beantwoorden.

Zulke robots zitten als het ware onder de motorkap en komen nooit in aanmerking voor burgerrechten van Saudi-Arabië. Toch investeren hun eigenaren, samen met bedrijven als Apple, Google, Microsoft en Samsung, miljarden euro’s in kunstmatige intelligentie om het menselijk gedrag te kunnen ontrafelen en er op een bijna-menselijke wijze op te reageren.

Hersenimplantaat

Omdat deze robots geen lezingen geven zoals Sophia, vallen ze minder op en leiden ze hooguit tot zorgen over de privacy. De ontwikkelingen op het vlak van de kunstmatige intelligentie gaan echter pijlsnel. Ze nemen inmiddels de vorm aan van een moderne toren van Babel, niet in het Midden-Oosten maar in Silicon Valley.

Een voorbeeld daarvan is het idee om chips te implanteren in de hersenen die een combinatie mogelijk maken van kunstmatige en biologische intelligentie. Het bedrijf dat deze chips gaat ontwikkelen, Neuralink, is van Elon Musk, die onder andere oprichter is van Tesla en ruimtereisbureau SpaceX. Musk meent dat we ons moeten haasten met die hersenimplantaten omdat mensen anders gaan achterlopen op robots en op z’n best hun huisdieren worden.

Deze week beschreef NRC Handelsblad een Nederlandse neurowetenschapper, Randal Koene, die zulke protheses voor de hersenen ontwikkelt: zijn Amerikaanse werkgever Kernel bouwt een breinimplantaat dat uitkomst moet bieden aan mensen met geheugenproblemen. De droom van Koene is om uiteindelijk een complete digitale kopie van het menselijk brein te kunnen maken, maar hij verwacht dat daar nog wel een jaar of dertig mee gemoeid is. Sommige wetenschappers veronderstellen dat het mogelijk is om een echt menselijk bewustzijn aan te brengen in zulke kunsthersenen.

Onsterfelijkheid

”Eeuwig doorleven als digitale kopie”, zette NRC boven het interview met Koene. Hij ziet een scenario voor zich waarin mensen meerdere kopieën van zichzelf maken, die in een robotlichaam leven of alleen virtueel bestaan.

Koene is niet de enige die met zulke ideeën rondloopt. Ook Google investeert al enkele jaren in onderzoek naar onsterfelijkheid. Google startte het biotechbedrijf Calico en nam futuroloog Ray Kurzweil aan als een van zijn directeuren. Kurzweil verwacht serieus dat de mens vanaf 2045 onsterfelijk zal worden omdat zijn levensverwachting elk jaar met meer dan één jaar toeneemt en omdat mensen hun brein kunnen uploaden in een computer. „Op den duur wordt het ouderwets om maar één lichaam te hebben”, zei Kurzweil tegen The New Yorker. Een opvallend geluid in een tijd waarin anderen juist menen dat hun leven voltooid is.

Pacemaker

Het is niet eenvoudig om de ontwikkelingen rond kunstmatige intelligentie in kaart te brengen. Het is een complex gebied dat verloopt van Sophia tot Koene, van de robot die mensachtig wil lijken naar de mens die computerkracht wil toevoegen aan zijn hersenen. Tussenin bevinden zich de zelfrijdende auto, de beveiligingscamera met gezichtsherkenning, spraaksoftware voor de smartphone, de slimme pacemaker en de elektronische kunstarm.

Terwijl de uitvindingen van Sophia en Koene veel vragen oproepen, zijn de tussenvormen grotendeels gepasseerde stations. Toch liggen ze in elkaars verlengde en raken ze alle de grens tussen mens en machine. De morele doordenking rond robots mag dus niet ophouden bij de vraag of de machine de baas wordt en welke wetten nodig zijn om killer robots te voorkomen.

Kunstmatige intelligentie biedt veel mogelijkheden die zonder meer als zegen te beschouwen zijn, zoals voor veel moderne technologie geldt. Zo’n slimme pacemaker die het hart op gang houdt, is niet minder een gave van God dan de bril of het kunstgebit.

Tegelijkertijd is het motief achter deze intelligentie vaak de maakbaarheidsgedachte. Het leidt gemakkelijk tot de opvatting dat de mens een veredelde machine is met vervangbare onderdelen, een apparaat dat je volledig kunt nabouwen, dat zichzelf kan evolueren en uiteindelijk een paradijs op aarde zal maken.

Grens

Sophia stelde de zaal met Arabieren de vraag: „Hoe weet u eigenlijk of u wel een mens bent?” Intelligente vraag, confronterend zelfs – tot je bedenkt dat ook die vraag geprogrammeerd was.

De grens tussen mens en machine vervaagt en daarom is het van belang dat christenen deze ontwikkeling nauwgezet volgen en in discussies hierover het unieke en onvervangbare karakter van de mens blijven benadrukken. Het leven is geen uitvinding, maar schepping. De mens is meer dan materie: zijn lichaam is de drager van zijn geest, van een unieke ziel die geschapen is voor de eeuwigheid. Zijn streven om als God te zijn heeft hem, millennia geleden, in het allerdiepste ongeluk gestort en eeuwig leven als robot of in de cloud zou hem beroven van het hoogst denkbare geluk. Daarom moet hij niet zoeken naar eeuwig voortbestaan in een machine maar zich schuldbewust wenden tot de mensgeworden Zoon van God, in Wie eeuwig leven is.