In juli startte de EU een juridische procedure tegen de Oost-Europese lidstaat. Inmiddels is er ook een onderzoek aangekondigd door het Europees Parlement.

De regering, die bestaat uit leden van de ultraconservatieve en nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), is al vanaf het begin van haar zittingsperiode –deze week precies twee jaar geleden– bezig de rechtspraak onder politieke controle te brengen. In de laatste voorstellen moeten leden van het Hooggerechtshof eerder met pensioen en wordt het benoemingsrecht van rechters deels verschoven van de Raad voor de Rechtspraak naar politici.

Toen de wetsvoorstellen afgelopen juli door het parlement werden aangenomen, gingen duizenden Polen in meer dan vijftig steden de straat op. In reactie daarop sprak president Duda –die namens PiS verkozen is– een veto uit over twee van de drie wetten en kwam hij met alternatieven. Maar die stellen de Europese Commissie niet tevreden. „De wetten zijn een systematische bedreiging van de rechtstaat en hebben een beduidend negatieve invloed op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht”, aldus Timmermans.

De voorstellen van Duda betekenen weliswaar dat de minster van Justitie minder macht krijgt dan aanvankelijk werd voorgesteld, maar de rol van de president wordt juist versterkt. Het recht van de minister om de voorzitters van de rechtbanken te benoemen blijft gehandhaafd.

Een aantal Europarlementariërs vindt de tijd rijp voor hardere maatregelen. De dreiging van een artikel 7-procedure hangt al een tijdje in de lucht. Daarmee kan Polen het stemrecht in de EU verliezen. „De tijd van dialoog is voorbij. Het is tijd voor de volgende stap”, aldus GroenLinks-Europarlementariër Sargentini.

Zo ver wil Timmermans nog niet gaan. Wel waarschuwde hij dat „samenwerking moeilijker wordt als het vertrouwen verdwijnt.” Hij riep zijn Europese collega’s op „er samen voor te zorgen dat Polen weer op het juiste pad komt.”

Jadwiga Wisniewska, Europarlementariër namens de Poolse regeringspartij, verwijt de Commissie „een verkeerd beeld van Polen” te schetsen. „De regering heeft een meerderheid in het Poolse parlement. We maken onze verkiezingsbeloften waar. In Polen beslissen de Polen over Polen.”

Het lijkt er niet op dat de Poolse regering de koers gaat wijzigen. Wat de rechtsstaat betreft zijn al enkele grote veranderingen doorgevoerd. Zo weigert de regering vonnissen van het Constitutionele Hof te publiceren en is de minister van Justitie benoemd tot procureur-generaal, ofwel opperaanklager. Met de populariteit van de regering zit het wel snor. In peilingen steeg PiS de afgelopen weken naar ruim 40 procent.

Wel is het de vraag hoe de regering de interne meningsverschillen gaat oplossen. President Duda en PiS-leider Kaczynski zouden verwoed in overleg zijn verwikkeld over hervormingen. Ook kondigde Kaczynski aan met personele wijzigingen in de regering te komen.

In het parlement zal de regeringspartij vermoedelijk tegen de nieuwe voorstellen van Duda stemmen. Als de originele wetteksten dan weer op tafel komen, kunnen nieuwe protesten elk moment losbarsten.