De verschillen tussen de politieke partijen die over de kabinetsformatie onderhandelen, zijn niet mals. Achter de uiteenlopende medisch-ethische standpunten schuilt een verschillende kijk op wie de mens is. Toch kunnen die, waaronder het standpunt over abortus, wel degelijk worden aangepakt. Een concrete doelstelling om het aantal abortussen met een derde te verminderen, van 30.000 naar 20.000, zou lof verdienen.

Tussen de verkiezingsprogramma’s van ChristenUnie en D66 zijn grote verschillen te ontdekken als het gaat over het ongeboren leven, een belangrijke kwestie die nu op de formatietafel ligt. De ChristenUnie wijst erop dat het hartverscheurend is dat ieder jaar in ons land een op de zeven zwangerschappen wordt afgebroken. D66 kopt in haar programma: ”Bewust kiezen voor een kind”. Het is het verschil tussen het dankbaar aanvaarden van een geschenk van hogerhand (al kunnen daar nog zulke moeilijkheden bij horen) tegenover de maakbaarheid van het leven.

Machine

Uitgaan van de maakbaarheid van de mens gooit hoge ogen in onze samenleving. De progressieve mensdefinitie gaat terug op de gedachte dat de mens een diersoort is. Dat zien we in de evolutietheorie, maar ook voor Darwins tijd kwam die gedachte al voor. Plato omschreef de mens eens als een tweebenig dier zonder veren. Het verhaal gaat dat, toen Plato dat zei, ene Diogenes dit hoorde. Hij ergerde zich aan deze uitspraak, waarin alleen uiterlijke kenmerken bepalen wat een mens is. Diogenes liep weg en kwam even later terug met een kaalgeplukte haan. Hij gooide die voor Plato’s voeten. „Zo, hier heb jij je mens: twee poten en geen veren.”

Een ander beeld is dat van de mens als een machine. De Franse filosoof La Mettrie noemde in de achttiende eeuw (tijdens de verlichting) een menselijk wezen een vernuftige constructie van verplaatsbaar loodgieterswerk. Is een dier nog een mysterie, een machine is een uitvinding en dus maakbaar.

Beeld van God

De mens als diersoort of machine is onaanvaardbaar voor wie met Psalm 8 gelooft dat de mens maar „een weinig minder dan de engelen” gemaakt is. Soms wordt de vertaling „bijna goddelijk” gebruikt. In aansluiting op het jodendom gaat de christelijke kerk ervan uit dat het menselijk lichaam het brandpunt van de schepping vormt. De Joodse filosoof en theoloog Abraham Heschel noemde de mens de knoop die hemel en aarde samenbindt.

Binnen de christelijke ethiek wordt wat het mensbeeld betreft teruggegrepen op Psalm 139: „Ik loof U omdat ik ontzagwekkend wonderlijk gemaakt ben (…) Uw ogen hebben mijn ongevormd begin gezien.”

Voor een niet te veronachtzamen deel van de Nederlanders bepaalt dit het aangrijpende karakter van een zwangerschapsafbreking: er wordt een relatie tussen God en een menselijk leven in de knop afgebroken.

Perspectief

De verschillen tussen de politieke partijen zijn groot vanwege de uiteenlopende mensbeelden, die leiden tot een uiteenlopende kijk op onbedoelde zwangerschap en abortus. Toch is er hoop voor de formatie.

Hoewel het CDA in zijn verkiezingsprogramma zwijgt over deze onderwerpen, blijkt de partij bij navraag vóór betere preventie en ondersteuning. Toch zou het weleens de VVD kunnen zijn die een sleutelpositie inneemt op dit gebied. Demissionair VVD-minister Schippers zei in een interview in het Nederlands Dagblad (31-12) dat zij het abortuscijfer naar beneden wil krijgen: „Abortus is geen verkapte anticonceptie.”

Dit past bij wat de andere partijen in hun programma’s schrijven. ChristenUnie: „Het beleid van de overheid moet erop gericht zijn dat het aantal zwangerschapsafbrekingen omlaag gaat.” En D66: „Vrouwen en hun partners zullen een keuze voor abortus niet lichtvaardig maken. Wij willen hun zo veel mogelijk de toegang tot zinvolle informatie over hun ongeboren vrucht verschaffen.”

Handtekening

Het aantal abortussen in Nederland kan met een derde worden teruggedrongen, onder meer door alternatieven voor een abortus nadrukkelijker te bespreken. Deze alternatieven komen nu niet altijd aan bod in keuzegesprekken. Een ander middel is begeleiding op maatschappelijk, psychisch en praktisch niveau, door onafhankelijke organisaties als Siriz.

Hoewel hun mensbeelden verschillen, zouden de onderhandelende partijen (blijkens hun verkiezingsprogramma’s) onder de genoemde doelstelling hun handtekening moeten kunnen zetten. Het leven is niet maakbaar. Wel kunnen we het beschermen.

De auteur is directeur van de VBOK.