Elders in ’de West’ was Curaçao voortvarender: daar gingen in 1825 hervormden en luthersen al op in een Verenigde Protestantse Gemeente (VPG). Ook Aruba kent een Protestantse Kerk, als voortzetting van de oude vaderlandse kerk uit het moederland.

De hervormde kerk op het Kerkplein is een laag, achthoekig gebouw, zonder toren en zonder bijgebouwen. In 1821 brandde bij een stadsbrand de oorspronkelijke Koepelkerk af; het huidige gebouw werd pas in 1835 in gebruik genomen.

In tegenstelling tot veel andere monumenten in Paramaribo verkeert het bedehuis in goede staat: de Surinaamse overheid draagt zorg voor het onderhoud van de hervormde kerkgoederen. Ook betaalt de overheid de predikantstraktementen. Hier is nog een ”zilveren koorde”, een overblijfsel van de financiële band tussen wat in koloniale tijden de staatskerk der blanken was en de overheid.

De meest gelezen Surinaamse auteur van historische romans, Cynthia McLeod, noemt in haar boeken de Hervormde Kerk met regelmaat. In ”Welkom Eldorado”, een meeslepende roman over de protestantse hugenoten in het koloniale Suriname, speelt een passage op een zondag in 1863, het jaar van de afschaffing van de slavernij. „Otto, zoon van een blanke vader en een negerin, komt op het Kerkplein. Hij ziet de koster de deur van de hervormde kerk dichtdoen en denkt: „Dit is de kerk van de vooraanstaande blanken, dit is de kerk van de gouverneur. Van deze kerk zijn ook elitekleurlingen lid en er zijn onlangs zelfs een paar ex-slaven in gedoopt.” Hij vraagt zich af: Maar zou er ooit een zwarte dominee in deze kerk preken? Natuurlijk niet!”

Bijna 150 jaar later. De dienst in de hervormde kerk aan het Kerkplein begint ’s morgens om negen uur. Uit de zijstraten van het prominente Kerkplein komen keurig geklede kerkgangers aangelopen - het zondagse pak en de zondagse jurk zijn hier nog volledig in ere. Als de dienst begint, zitten de banken redelijk vol. En dan te bedenken dat vroeger alleen de achterste rijen toegankelijk waren voor niet-blanke kerkgangers.

De ouderling van dienst, een Javaanse vrouw, doet kort de mededelingen. Daarna komt de rest van de kerkenraad binnen, één man en drie vrouwen. Het bij de ingang uitgereikte papier met de orde van dienst onthult de naam van de vrouwelijke predikante: ds. N. Neslo-Claver. Een jonge, forse, Surinaamse vrouw in zwarte toga met witte bef. Ze kondigt het intochtslied aan: ”Komt laat ons deze dag, met heilig vuur bezingen”. Daarna volgen votum en groet. De dienst lijkt sterk op die van een confessionele gemeente in Nederland en de meeste liederen volgen de nummering van het Liedboek voor de kerken. Met begeleiding van een onlangs geheel gereviseerd Flentrop-orgel zingt de gemeente lied 255: ”Ere zij aan God de Vader”.

In haar preek staat de predikante stil bij het zendingsbevel van Jezus aan zijn discipelen. Ds. Neslo-Claver staat niet op de statig hoge mahoniehouten kansel, maar achter een tafel die voorzien is van een bos bloemen. De offergaven worden door vier diakenen ingezameld met collectezakken aan lange stokken. Na het zingen van ”Geest van hierboven” beantwoordt de gemeente de zegen met een driemaal gezongen ”amen”.

In 1668 reisde ds. Johannes Basseliers met de tweede Zeeuwse invasievloot mee naar Suriname. Hij kan worden beschouwd als de stichter van de Hervormde Kerk. Soms moest hij het jarenlang zonder traktement stellen, daarom stichtte hij een tweetal plantages. Ooit schreef hij wanhopig naar het vaderland: „Bid voor mij, hier als een eensame musch op het dack…”

Het was een kleurrijke stoet predikanten die geroepen werd om in het verre Suriname te dienen. Sommigen werden krankzinnig of vervielen tot de drank, anderen trouwden met de rijkste gemeenteleden en repatrieerden gefortuneerd. Weer anderen hielden het jaren vol, tot de onvermijdelijke dood door een tropische ziekte volgde. Het waren allemaal kinderen van hun tijd.

Cynthia McLeod citeert in haar roman uit een preek uit 1863 over het feit dat de blanken zo goed waren geweest de negers de vrijheid te schenken. „Beschaving moet hun worden bijgebracht, want ze zijn o, zo onbeschaafd. Het zedeloos leven van de gekleurde bevolking moet uitgebannen worden, de ontucht van deze mensen, die met elkaar leven zonder kerkelijke huwelijksband en die onwettige kinderen ter wereld brengen. Dat is het grote verderf waartegen de kerk moet strijden, waartegen alle christenen moeten strijden.”

Allerlei persoonlijkheden hebben deze kerk drijvende gehouden. Ter nagedachtenis aan ds. H. H. Zaalberg (predikant tussen 1888-1901) hangt er zelfs een fraaie gedenksteen in de kerk.

In de Centrumkerk hangen hun namen: een lange rij van predikanten die de gemeente van Paramaribo hebben gediend. Na de Decembermoorden van 1982 vertrok dr. A. van den Doel naar Aruba. Sindsdien is het door de devaluatie van de Surinaamse gulden voor de gemeente van Paramaribo niet meer mogelijk om een Nederlandse predikant over te laten komen en moet het van ’eigen kweek’ komen.

Van den Doel stimuleerde de talentvolle hervormde ”catechetisch kernpersoon” Naomi Neslo-Claver om predikant te worden en regelde haar opleiding aan het Theologisch Seminarie van de Evangelische Broedergemeente Suriname (EBGS). Thuis heeft Neslo-Claver al wel een ’kerkfusie’ bewerkstelligd. Haar echtgenoot is luthers.