Toen ik een jaar of elf was las ik ”Engelandvaarders”, ”Reis door de nacht”, ”De smokkelaars van de Schans” en nog veel meer oorlogsboeken. Superspannende verhalen over jonge mensen die dapper gevangenissen overvallen, onderduikers verbergen, aan de vijand ontsnappen en uiteindelijk de bevrijding vieren. Mensen die de grootste gevaren het hoofd bieden, zichzelf wegcijferen en álles willen geven voor het grote doel.

Ik weet nog dat ik dacht: Ik wou dat ik ook eens een oorlog meemaakte. Dan beleef je nog eens wat spannends, dan heb je nog eens kans om een held te zijn.

Maar, zoals dat gaat, bij het ouder worden verdween dat verlangen en daarvoor in de plaats kwam het realistische besef dat een oorlog iets verschrikkelijks is. En dat het veel moed en veel zelfverloochening en veel lijden vraagt om een held te zijn.

Toch blijven het de boeken waar ik het meest van houd: de verhalen waarin één enkele, op het eerste gezicht onbeduidende figuur een opdracht krijgt die hij niet hebben wil, een roeping die hij uiteindelijk tóch gaat volgen, waardoor hij uitgroeit tot een held die het –ondanks zichzelf– dapper opneemt tegen het grote kwaad in de wereld. ”De brief voor de koning”. ”Het oneindige verhaal”. ”In de ban van de ring”. En ”Harry Potter”, met dat beroemde citaat: „Het vraagt veel moed om je tegen je vijanden te verzetten, maar minstens zoveel om je te verzetten tegen je vrienden.”

Ik moest daaraan denken toen ik de afgelopen tijd steeds weer berichten tegenkwam over J. K. Rowling, de schrijfster van de Harry Potter-serie. Rowling heeft het afgelopen jaar hevig onder vuur gelegen, omdat ze een in haar kringen onpopulair standpunt bleek te hebben.

De kwestie begon bijna een jaar geleden toen ze het opnam voor Maya Forstater, de vrouw die haar baan kwijtraakte omdat ze schreef dat mensen hun biologische sekse niet kunnen veranderen. Rowling verdedigde deze onderzoekster op Twitter, wat een storm aan negatieve reacties opleverde.

Daarop besloot ze een uitgebreide blog over het onderwerp te schrijven. Ze toonde allereerst begrip en stelde uitdrukkelijk dat ze dacht dat transitie een oplossing voor sommige mensen kon zijn. Maar ze noemde ook verschillende redenen om bezorgd te zijn over het ”nieuwe trans-activisme”, waaronder de effecten op veiligheid, opvoeding, identiteit, vrouwenrechten en vrijheid van meningsuiting. En ze toonde zich beducht voor nieuwe wetgeving waarbij een man alleen maar zou hoeven zeggen dat hij zich vrouw voelde om ook als vrouw beschouwd te worden: „Als je de deuren van toiletten en kleedkamers opengooit voor elke man die gelooft of voelt dat hij een vrouw is, dan open je de deur voor álle mannen die naar binnen willen komen.”

Allemaal heel zorgvuldig en genuanceerd opgeschreven, zou je zeggen. Maar Rowling kreeg de hele wereld over zich heen, helemaal nadat dit najaar haar nieuwste thriller verscheen, waarin een seriemoordenaar in vrouwenkleren een rol speelt.

Er kwam wél enige steun in de vorm van een brief, ondertekend door 153 vooraanstaande schrijvers die zich bezorgd toonden over het publieke klimaat, waarin steeds minder ruimte is voor „een open debat” en waarin mensen bang moeten zijn om voor racistisch, seksistich of transfoob te worden uitgemaakt als ze een afwijkende mening verwoorden.

Maar de afkeer van Rowling overheerste. Mensen vonden haar uitspraken discriminerend en getuigen van ”transfobie”. Veel prominente figuren, onder wie honderden schrijvers, en ook de hoofdrolspelers uit haar eigen films, distantieerden zich van haar. Sommige van haar grootste fans wilden, bij wijze van spreken, het liefst al hun gekoesterde Harry Potter-boeken verbranden. En op de sociale media kreeg de schrijfster een niet aflatende stroom van heftige verwensingen, verwijten en zelfs doodsbedreigingen over zich heen – tekenend was de hashtag #RIPJKRowling (InMemoriamJKRowling) die op Twitter gebruikt werd.

Er is veel moed nodig om een standpunt te verwoorden en te verdedigen waarvan je van tevoren wéét dat het verkeerd zal vallen. Niet alleen bij de mensen met wie je het meestal toch al niet eens bent (dat is niet zo moeilijk, want dat zorgt voor applaus van geestverwanten en het gevoel ”ik heb het maar weer eens goed gezegd”). Maar juist in je eigen kring. Zeker als je zo bekend en beroemd bent als Rowling, want dat maakt de reacties honderdvoudig groter en heftiger.

Rowling is niet iemand die zich wil laten leiden door angst. Ooit schreef ze op haar website: „De vrees om te mislukken is de treurigste reden ter wereld om niet te doen wat je zou moeten doen.” En diep in haar verhalen zit een onverhulde moraal: alleen liefde, overgave, gehoorzaamheid en zelfverloochening kunnen de wereld redden. Geen wonder dat moed een grote rol speelt in haar werk. En in haar persoonlijke leven, want het is duidelijk dat ze er bewust voor gekozen heeft om zich uit te spreken – in het besef dat iemand van haar kaliber dat moet doen om bepaalde vragen op de agenda te krijgen.

Om moedig te kunnen zijn, is het nodig dat je je niet laat leiden door je eigen angsten of je eigen belangen. Moed vraagt belangeloosheid, onbaatzuchtigheid, edelmoedigheid. Er is een doel dat groter is dan je zelf bent, en daar heb je jezelf voor over. Niet zozeer als martelaar, of als slachtoffer van al die boze anderen, maar als beschermer van het leven. Om het met een citaat van Rowling te zeggen: „Het was, dacht hij, het verschil tussen de arena ingesleept worden voor een gevecht op leven en dood, en de arena met opgeheven hoofd binnengaan. Sommige mensen zouden zeggen dat daar weinig tussen te kiezen viel, maar (…) het maakte alle verschil van de wereld.”