Verspreid over zes eeuwen beschrijft Mirjam Janssen, medewerkster van Historisch Nieuwsblad en Maarten!, vijftien verschillende huwelijken. Sommige huwelijken zijn overbekend; die van Willem van Oranje bijvoorbeeld, en van Eduard Douwes Dekker en zijn Tine. Over andere huwelijken is minder bekend. Dat de liberale Thorbecke bijvoorbeeld van zijn veel jongere vrouw verwachtte dat ze zich helemaal naar zijn gedachten en ideeën zou voegen, is een verrassing. Hij schreef haar bijvoorbeeld: „Je zal ervaren dat wat ík verlang, de stem van je hart is.” Gelukkig schreef zijn Adelheid terug: „Ik houd zo oneindig veel van je dat ik niets zou willen denken of doen dat ook maar in het minst tegen jouw wens of wil in zou gaan.”

Het was geen romantische verliefdheid die in het huwelijk overging, zo getuigen de brieven die ze elkaar schreven als Thorbecke tijdens een korte periode afwezig is. Na Adelheids overlijden is voor Thorbecke (zoals zelfs zijn vrouw hem noemde) de glans eraf.

Daarmee is het huwelijk van de Thorbeckes een positieve uitzondering, helaas. Zelfs huwelijken die niet gearrangeerd beginnen, blijken in veel gevallen op onmin of overspel uit te lopen – of, in recentere tijden, op echtscheiding. Het verhaal van Herman Willem Daendels en Aleida van Vlierden is wel bijzonder tragisch. Daendels is een jonge opgewonden advocaat die meent dat de patriotten het gelijk aan hun kant hebben. Aleida’s familie is vurig Oranjegezind, dus is een huwelijk tussen de twee jongelieden wat haar ouders betreft niet aan de orde.

Geschaakt

Daendels legt zich er niet bij neer en schaakt Aleida, met haar toestemming. Op een augustusnacht in 1787 rijdt hij naar de stadsmuur van Hattem, waar Aleida op hem wacht, en trouwen ze elders. Een gevaarlijke onderneming, omdat op schaken een hoge boete, zelfs de doodstraf stond. Zover komt het niet bij de Daendels. Aleida’s ouders leggen zich uiteindelijk bij het huwelijk neer.

Ondanks de verliefde start blijkt Herman Willem meer avonturier dan trouw echtgenoot en is hij bij allerlei mogelijke schandalen en opstootjes in zijn tijd betrokken. Na omzwervingen in Frankrijk en de Republiek vertrekt Herman Willem zonder zijn Aleida naar Nederlands-Indië. Monogaam is hij allang niet meer en ook financieel zorgt hij niet goed voor zijn vrouw en kinderen.

Wie zes eeuwen liefde in 200 bladzijden wil beschrijven, moet kiezen. Janssen wijdt veel woorden aan de politieke en economische omstandigheden waarin de verschillende echtparen leefden. Over hoe het huwelijksleven er precies heeft uitgezien wordt slechts bij enkele echtparen aangeroerd. Hoe gedroegen de echtelieden zich tegen elkaar, welke verwachtingen had men, welke dingen deed men samen, welke taakverdeling was er: dat komt vrijwel niet aan bod. Dat maakt dat de portretten veelal niet verder dan de oppervlakte komen. Jammer, want het onderwerp is interessant genoeg. De echtparen verkeren ook nog eens in heel verschillende economische en sociale posities. Dat het leven van de hoogadellijke Oranjes er anders uitzag dan het burgerhuwelijk van Janssens ouders ruim vier eeuwen later is evident, al wordt dit door Janssen niet expliciet benoemd.

Uithuwelijken

Grote lijnen worden wel zichtbaar als de huwelijksportretten achter elkaar worden gelezen. Zo is het uithuwelijken, dat in de zestiende eeuw gebruikelijk was onder de hoogste standen, inmiddels ondenkbaar, zoals het huwelijk tussen personen van een gelijk geslacht toen weer ondenkbaar was. Tussen de regels door laat Janssen blijken hoe zij over deze ontwikkeling denkt, maar dat is voor haar rekening.

Boekgegevens

Liefde in de Lage Landen. Een portret van Nederland in 15 huwelijken, Mirjam Janssen; uitg. Spectrum; 208 blz.; € 22,99