Tien jaar Rutte: van stuiterbal tot staatsman
Mensen aan zich binden; dat is waar Mark Rutte goed in is. Maar wat drijft hem? Heeft hij onhebbelijkheden? Hoe blijft hij al tien jaar staande? Deze woensdag is de liberaal tien jaar premier van Nederland. Een portret.
Met bijna iedereen kan Rutte goed opschieten. Tijdens zijn eerste kabinetsperiode (2010-2012) omarmde hij PVV-voorman Geert Wilders om hem en zijn partij toch maar binnenboord te houden. Om in die tijd steun te verwerven voor zijn beleid in de Eerste Kamer papte de premier aan met de SGP.
Voor zijn tweede kabinet (2012-2017) ging Rutte in zee met de PvdA. Het klikte zo goed met PvdA-lijsttrekker Samsom dat ze net na de formatie al speculeerden over nog een periode samenwerken.
In het huidige kabinet werkt Rutte samen met CDA, D66 en ChristenUnie. En ieder van die partijen roemt de manier waarop Rutte de boel bij elkaar weet te houden. Met hartelijke belangstelling voor iemands persoon, maar ook door voor elk probleem een passende oplossing te vinden.
En wie weet zich niet de foto te herinneren waarop Rutte tijdens een uitvoering van de Matthäus-Passion heel galant de moeder van ChristenUniefractievoorzitter Gert-Jan Segers begeleidde?
Zelfs weet Rutte Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren tot op zekere hoogte te paaien. Ze heeft in ieder geval grote waardering voor de sobere leefwijze van de liberale leider.
Ook ambtenaren roemen Rutte. Veel vrienden en kennissen op de ministeries van Sociale Zaken en Onderwijs, waar hij van 2002 tot 2006 staatssecretariaten bekleedde, kent hij nog steeds bij naam. Ook weet hij hoe de Belgische motoragenten heten die hem vanaf de Nederlandse grens naar het EU-kantoor in Brussel begeleiden.
Het spiegelbeeld van Rutte als charmante allemansvriend is het verwijt dat hij met alle winden meewaait en soms snel van standpunt wijzigt. Dat werd de afgelopen weken pijnlijk duidelijk toen hij een draai maakte tijdens een Kamerdebat over het dragen van mondkapjes. Ook draaide hij mee met minister Grapperhaus van Justitie bij het op stel en sprong terugschroeven van het aantal kerkgangers naar dertig personen per dienst.
Is dat echt Rutte? Voormalig Volkskrant-journalist Sheila Sitalsing schrijft in het boek ”Mark” dat in 2016 verscheen: „De Rutte die wij dagelijks zien, de tamelijk ongecompliceerde, sociaal vaardige meester in het politieke spelletje, die met licht gemoed de ene opvatting inruilt voor de andere en de ene vriend voor de andere; dat is hem echt.”
Sober
Rutte leeft sober. Hij bezit een eenvoudige flat in Den Haag en rijdt in een oude Saab. Over zijn leefwijze vertelde hij tijdens de laatste algemene beschouwingen: „Ik ben een atypische VVD’er, want ik heb niks met spullen. Ik ben blij dat ik in ieder geval de financiële middelen heb om mezelf te voeden, een dak boven m’n hoofd te hebben, kleren te vervangen en als ik een mooi boek tegenkom, dat te kunnen kopen. Verder heb ik geen grote materiële wensen. Er is ook niets wat ik niet bezit wat ik zou willen bezitten.”
Rutte is ongehuwd en heeft ook geen relatie. Zo’n tien jaar geleden zagen sommige VVD’ers dat als een probleem, maar ondertussen is iedereen er wel aan gewend. Het gewezen VVD-Kamerlid Ybeltje Berckmoes schrijft in een boek over haar Haagse jaren dat ze eens met Rutte over liefde wilde spreken. Ze zag hem verstarren en hoorde hem zeggen: „Liefde, daar zie ik alleen maar ellende van in mijn omgeving.”
Rutte schermt zijn woning goed af voor buitenstaanders, ook voor partijgenoten. Sommigen kwamen via een smoes toch binnen door bijvoorbeeld te zeggen dat ze nodig naar toilet moesten. Zo gluurde oud-VVD-Kamerlid Elias stiekem in de keukenkastjes en constateerde dat de premier geen pannen in huis heeft en dus nooit kookt. Wat hij volgens betrouwbare bronnen wel doet, is het strijken van zijn eigen overhemden.
Stip
Waar staat Rutte voor? Hij is in ieder geval liberaal in hart en nieren. Vrijheid is voor hem een belangrijk sleutelwoord. Zo laat hij regelmatig weten dat als hij met zijn VVD moet kiezen tussen de vrijheid van het individu en de regels van een gemeenschap, hij ten principale kiest voor de vrijheid van het individu.
Rutte heeft in zijn jaren als VVD-voorman het beeld van zijn partij bepaald. In 2004 zei Rutte over de VVD: „We zijn nog te veel de partij van Wassenaar, van rijke mensen, asociaal beleid.” In 2006 koos de partij hem tot politiek leider en schreef hij een liberaal manifest waarin hij de VVD ook een sociaal gezicht gaf. En waarin hij erkende dat onze samenleving joods-christelijke wortels heeft.
Wie dus denkt dat het liberalisme van Rutte alleen bestaat voor ”halen, hebben en houden” heeft het mis. Rutte zei daarover tijdens de laatste algemene beschouwingen: „Het liberalisme leeft vanuit de overtuiging dat vrijheid hand in hand gaat met verantwoordelijkheid. Met een groot besef voor de omgeving en de absolute overtuiging dat de mens bereid is zich ook om zijn omgeving te bekommeren. Dat leidt tot een bezielend verband in de samenleving. Mensen staan er voor elkaar.”
Rutte krijgt geregeld het verwijt dat hij geen visie heeft; geen stip op de horizon. Hij erkent dat ook ruiterlijk. Hij wordt „wantrouwend” van „alomvattende blauwdrukken waarmee maatschappelijke problemen in één klap op te lossen zijn.” Als het over zijn ‘visie’ gaat, roept hij met instemming nogal eens een uitspraak van de vroegere Duitse bondskanselier Helmut Schmidt in herinnering. De stelde ooit: „Wer Visionen hat, soll zum Arzt gehen.” Oftewel: wie visioenen heeft, moet naar de dokter.
Geloof
Het christelijk geloof is voor Rutte een inspiratiebron, zo liet hij op Prinsjesdag weten tijdens een ontmoeting met een groepje journalisten van de schrijvende pers. Mark groeide op in een gezin waar moeder afwisselend PvdA en VVD stemde. Vader kwam uit een hervormd nest met een AR-achtergrond.
In de preek van de leek die Rutte in 2016 hield, zei hij over zijn thuissituatie: „Het geloof was er thuis altijd, maar op een vanzelfsprekende manier. Het was licht, zonder dat het lichtvoetig werd. Het was niet wettisch en kende weinig ge- en verboden. De beklemming en de geslotenheid uit de boeken van schrijvers als Jan Siebelink en Maarten ’t Hart over hun jeugd, herken ik totaal niet. Ik herinner me vooral een gevoel van warmte en openheid.”
Rutte kent het belangrijkste verschil in de avondmaalsleer tussen protestanten enerzijds en rooms-katholieken en anglicanen anderzijds. In dagblad De Pers verklaarde hij daarover: „Ik ben gelovig en zou er (in de kerk, GV) vaker willen komen. Ik ga bijna alleen in het buitenland. In Zwitserland naar de English Church, met mensen uit de hele wereld, hartstikke leuk. Tot ze het lichaam van Christus gaan opeten, dan hè. Dan ben ik weg, want ik ben keurig hervormd.”
Toch koos de jonge Mark niet voor christendemocratische politiek: „Ik kreeg het liberalisme niet met de paplepel ingegoten, maar toen ik vijftien, zestien jaar was, leidde Wiegel de VVD. Hij trok me over de streep.”
Vrije tijd
Rutte houdt van muziek. Aanvankelijk wilde hij graag concertpianist worden. Dat lukte niet. „Daarvoor heb ik helaas onvoldoende talent.” Pianospelen blijft wel de grote hobby van de liberaal. Rutte vindt het belangrijk om naast zijn werk in de politiek andere dingen te doen. „Wat ik ook iedereen kan aanraden: afspreken met vrienden. Zelf vind ik het heerlijk om te gaan stappen met mensen die niets met de politiek te maken hebben.”
Karakter
Rutte heeft een sterk gestel en mateloos veel energie. Volgens zijn vroegere woordvoerder Friso Fennema lijkt het erop dat hij „als kind in een pot met energiedrank is gevallen.”
In het boek ”Mark Rutte” van NRC-journalist Petra de Koning, dat vorige week verscheen, staat dat Rutte een controlfreak is en hangt aan vaste gewoonten. „Op het Maerlant-Lyceum in Den Haag had hij al een dikke agenda, a5-formaat, met papiertjes erin. Als hij iets had gedaan wat gepland stond, werd het afgevinkt. Zijn vrienden werden soms boos als ze om drie uur ’s middags met hem hadden afgesproken in een café en hij meteen zei: „Ik heb tot kwart over vier.””
Vanaf de tijd dat Rutte premier is, krijgen zijn vrienden aan het eind van elk jaar een voorstel voor de vakanties en andere afspraken in het nieuwe jaar. Oud en nieuw viert Rutte graag bij zijn vriend Lodewijk Dekker. Meteen daarna gaat hij met een andere vriend, Jort Kelder, naar Terschelling. En als Rutte op sikvakantie gaat, dan gaat hij altijd naar hetzelfde hotel in Zwitserland, met dezelfde vrienden. Tot zijn moeder dit voorjaar overleed, ging Rutte elk weekend bij zijn moeder langs en elke avond belde hij haar. Elke zaterdagmorgen eet hij bij dezelfde cafeteria zijn broodjes.
Het gastdocentschap op de Johannes de Witt Scholengroep in Den Haag is ook met vaste gewoonten omgeven, zo schrijft De Koning: „Eerst aan een derde klas vmbo, daarna aan een vijfde klas vwo. Hij dronk zoals altijd een kwartiertje koffie met de collega’s van school. Hij werd bij school opgehaald om naar Brussel te gaan, er was een EU-top. Om tien over tien dronk Rutte cappuccino bij het tankstation in de buurt van Delft waar hij altijd cappuccino dronk als hij naar Brussel ging. Om kwart voor elf wachtte zijn vaste groepje Belgische motoragenten hem op bij de grens.”
De drang naar controle heeft ook een keerzijde. Als Rutte de greep op de dingen kwijtraakt, kan hij soms ongelooflijk boos worden, ja zelfs woedend. Daar zijn voorbeelden van bekend. Toen de PVV de gedoogsteun aan de coalitie van VVD en CDA in 2012 terugtrok, voegde Rutte Wilders schreeuwend toe: „Ik ben heel erg gemotiveerd om dat partijtje van jou tot de laatste zetel af te breken.”
Hij kan ook heel boos worden als hij tijdens een reis een veel te grote, luxe hotelkamer krijgt. Insiders voegen eraan toe dat hij meestal ook weer spijt heeft van zijn woedeaanvallen en excuses aanbiedt.
Ontwikkeling
Hoe houdt Rutte zich zo lang staande? Lichamelijk door vitaminepillen. „Ik neem elke dag multivitaminen én vitamine D, en in de campagne neem ik er ’s middags nog een”, zei hij ooit bij Jinek.
Maar hij heeft ook een taktiek. Sheila Sitalsing spreekt over de „woestijnstrategie”: „Als de storm opsteekt, plat op de grond achter een steen gaan liggen. En pas weer opstaan als de wind is gaan liggen.”
Maar van voormalig VVD-partijvoorzitter Opstelten, die Rutte al in het vizier had toen hij JOVD-voorzitter was, leerde hem nog een belangrijker les: een succesvol liberaal leider moet altijd de nadruk leggen op economische groei, gezonde overheidsfinanciën en een veilige samenleving. Die les knoopte Rutte goed in zijn oren.
Daarbij past ook het plan dat in kleine kring is geopperd en uitgevoerd om het imago van Rutte te veranderen. Hij moest niet langer zo studentikoos overkomen. Hij mocht geen overhemden met streepjes of ruitjes meer dragen maar alleen effen exemplaren en duurdere maatpakken. Ook zijn moedervlekken en zijn rugtas verdwenen, schrijft Petra de Koning. De titel van het geslaagde plan om zijn imago te veranderen luidde: van stuiterbal tot staatsman.
Ambitie
In eerder genoemde preek van de leek zei Rutte dat het hem „als kind wel wat leek om koning Salomo te worden.” Ook in JOVD-tijd ambieerde hij het premierschap reeds. Zijn ambities reiken nog verder. Hij zou de langstzittende minister-president van Nederland willen worden. Dat is nu de CDA’er Lubbers met 12 jaar. Als Rutte nog een keer regeringsleider wordt, kan hij dit record verbreken. Dus we moeten er niet vreemd van opkijken als hij zich in de loop van dit jaar opnieuw beschikbaar stelt om de VVD-kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart volgend jaar aan te voeren.
