”Gewaagd! Mondig leven” luidt het thema voor de komende jaren. Organisator van het project is de Mennonitischer Geschichtsverein und Arbeitsgemeinschaft Mennonitischer Gemeinden in Deutschland. Vrijdag en zaterdag wordt in Hamburg een conferentie gehouden over het voor dopersen zo aangelegen thema ”godsdienstvrijheid”.

In het boekwerk ”Gewagt! 500 Jahre Täuferbewegung 1525-2025”, uitgegeven door de Mennonitische Forschungsstelle, passeren de vele aspecten van de doperse beweging door de eeuwen heen de revue. Het doperdom gaat terug op volgelingen van de Zwitserse reformator Zwingli die in 1525 de eerste geloofsdoop praktiseerden. Ze werden aanvankelijk met het scheldwoord „wederdopers” aangeduid.

De beweging groeide snel, maar de aanhangers werden flink vervolgd vanwege hun kritische houding ten opzichte van de overheid en een door de staat gesteunde kerk. Ze waren niet zozeer ketters, als wel godslasteraars en oproerlingen, zo betoogt Martin Jung in de bundel. Velen moesten vluchten of werden gedood. Het gevolg was dat dopersen over de gehele wereld uitzwermden –onder meer naar Amerika en Rusland– en de grootste pleitbezorgers werden van tolerantie en vrijheid van godsdienst. Momenteel telt de Mennonitische Wereldconferentie 1,3 miljoen leden. Doopsgezinden en baptisten zijn verwant aan elkaar, al hebben ze een verschillende ontstaansgeschiedenis, zo laten diverse bijdragen in de bundel zien.

Gewaagd

Het motto ”Gewaagd” drukt niet alleen uit dat de dopersen hun leven voor hun opvattingen gewaagd hebben, maar ook dat ze gewáágde opvattingen lieten zien. Mondigheid is een heel typisch kenmerk van het doperse geloof. Christenen hebben hun eigen vrijheid en verantwoordelijkheid om aan hun geloof gestalte te geven, aldus dr. Von Schlachtha.

Mondig, dat klinkt als een combinatie van Luther en de Duitse filosoof Kant.

Lachend: „Nou, Kant leefde toen nog niet, maar wel had Luther zijn opvattingen over de vrijheid van de christen verkondigd. Mondig leven betekent in Christus vrij zijn. Vrijheid was toen niet alleen vrij van de kerk van Rome, maar ook als gemeente vrij van de staat. Mondigheid is niet iets van het individu alleen, maar sluit ook verantwoordelijkheid voor de ander in.”

Mondigheid heeft grosso modo ook geleid tot vrijzinnigheid in doperse gemeenschappen, zoals in Nederland. Hoe pluraal is de doperse wereldkerk?

„De oorspronkelijke dopers waren orthodox, vooral in Nederland. In Duitsland kwam later de invloed van het piëtisme erbij. Maar de vrijheid zit vooral in het zich niet gemakkelijk laten inpassen in kerkelijke structuren. Het doperdom is vooral een beweging, vandaar ons logo met een dynamisch kruis. Dopersen zorgen ervoor dat de structuren in de kerk niet te star worden.”

U ziet het doperdom als onderdeel van de Reformatie, zo schrijft u.

„Absoluut, daar is nu wel grote consensus over. Vroeger werd gesproken van de ”linkse vleugel” van de Reformatie, maar dat is een te verpolitiseerde term. Men noemt de doperse beweging in het algemeen de Radicale Reformatie, maar ook deze term kan gemakkelijk misverstaan worden. De dopersen veroorzaakten weliswaar onrust maar ze waren niet radicaal in de zin van oproer en rebellie. Zij hadden wel radicale ideeën wat betreft de verhouding tussen kerk en staat. De staat mocht volgens hen niet over de christelijke gemeente regeren en dopersen zetten zich ervoor in om conflicten op een geweldloze manier op te lossen, dát was radicaal voor de zestiende eeuw.”

En het gewelddadig optreden in Münster?

„De dopersen in Münster regeerden over de stad en hadden daarover politieke macht. De katholieke bisschop van Münster belegerde de stad om de macht weer terug te winnen. De dopersen moesten de stad verdedigen en gezien de politieke situatie was er geen andere mogelijkheid dan om de wapens te gebruiken.”

Maar het is juist een combinatie van bescheidenheid en vredelievendheid die de eerste dopersen typeerde, aldus Von Schlachtha. „Terwijl Luther fier en demonstratief met de hamer zijn stellingen tegen de kapeldeur sloeg, kwamen de eerste dopers in een conventikel in een woonhuis bijeen om in de Bijbel te lezen en te bidden. Geen hamer maar een reisstaf typeerde hen. De staf staat voor de rondtrekkende predikers die overal de verstrooide gemeenten bezochten, voor de dopersen die voortdurend op de vlucht waren, maar geeft ook het leven als een pelgrimsreis weer.”

Het thema van de huidige conferentie is godsdienstvrijheid. Waarom zo belangrijk?

„Godsdienstvrijheid is voor elke tijd belangrijk. Ook wanneer het beginsel keurig op papier staat, zoals in Europa, kan het wanneer men een zondebok zoekt, snel met de vrijheid van godsdienstige gemeenschappen gedaan zijn. Als men het wereldwijd bekijkt, dan zijn mennonieten nog steeds in gevaar om in de cel te belanden omdat zij niet in het leger willen. In diverse landen in Afrika en Zuid-Oost-Azië is hun leven nog altijd niet zeker. Doperdom houdt de kerken voor dat tolerantie niet vanzelfsprekend is zolang we andersdenkenden met geweld bestrijden.”