Dat constateert de Europese Commissie in een rapport over de rechtstaat in de EU, dat voortaan jaarlijks wordt opgemaakt. De commissie rapporteert niet alleen over bekende zorgenkindjes als Hongarije en Polen, maar over iedere lidstaat. Het dagelijks EU-bestuur kan naar de Europese rechter stappen als bijvoorbeeld de rechterlijke macht ergens in het gedrang komt, zoals in het geval van Polen is gebeurd. Maar de nieuwe ‘APK voor de rechtstaat’ in de lidstaten moet ervoor zorgen dat het van zulke stappen niet nog eens hoeft te komen.

„De pandemie heeft aangetoond hoe belangrijk het is om te waarborgen dat checks and balances niet opzij worden geschoven” voor de daadkracht die nodig is om de volksgezondheid te beschermen, stelt de commissie. Die zorg leidde in Nederland, waar het kabinet die spanning hoopte op te lossen met de coronanoodwet, tot een verhit debat.

Als de regering in een noodsituatie meer bevoegdheden krijgt, is het volgens de commissie des te belangrijker dat de media en bijvoorbeeld vakbonden en belangengroepen toezicht en weerwerk kunnen bieden. Maar ook zij konden door het virus in sommige lidstaten moeilijker hun werk doen. Daardoor kreeg desinformatie meer kans en slonk het vertrouwen van burgers in de autoriteiten, stellen EU-commissarissen Věra Jourová (Transparantie en Waarden) en Didier Reynders (Justitie) vast.

Doordat rechtbanken hun deuren sloten, kon een burger bovendien ook bij de rechter zijn gelijk niet halen. Dat blijkt een „grote kwetsbaarheid”, waarschuwt de commissie.

Jourová en Reynders hopen dat de nationale parlementen zich nu zullen buigen over de beoordeling van de toestand van hun rechtstaat.