De parlementsverkiezingen vorige week op Jamaica hebben ervoor gezorgd dat er voorlopig geen vacature is voor de functie van staatshoofd. De winnende regeringspartij van premier Andrew Holness heeft het schrappen van de monarchie niet als prioriteit. Het verbeteren van de economie en de bestrijding van de criminaliteit zijn belangrijker dan het afdanken van koningin Elizabeth, die bijna een halve eeuw regeert over het sinds augustus 1962 onafhankelijke Jamaica. Dat laatste was voor oppositieleider Peter Phillips van de People’s National Party juist reden te beloven binnen zes maanden een referendum te organiseren teneinde het dekolonisatieproces te voltooien. Een meerderheid van de bevolking is daar volgens opiniepeilingen ook voorstander van, maar de PNP verloor de stembusgang met grote cijfers.

Beloften

Het was niet voor het eerst dat Jamaica praatte over wijziging van de staatsvorm. Holness zelf beloofde bij zijn aantreden vier jaar geleden te komen met een wetsvoorstel daartoe. Maar het is bij woorden gebleven. Net als bij zijn voorganger Portia Simpson Miller. „Ik ben de grootste fan van koningin Elizabeth. Ze is een geweldige vrouw en ik heb veel liefde en respect voor haar, maar het is na 50 jaar onafhankelijkheid tijd dat we onze eigen zaken regelen”, zei de toenmalige premier in een interview met de Jamaica Observer. Ze verbond echter geen consequenties aan haar opvatting.

Dezelfde geluiden zijn ook te horen in andere Caribische eilandstaten. Barbados beloofde een aantal malen een volksraadpleging te houden, maar stopte het plan steeds weer in de la. En dat terwijl premier Freundel Stuart in 2015 toch een aantal sterke argumenten had om een ander staatshoofd te willen dan de „buitenlandse blanke vrouw die de baan heeft gekregen omdat haar land Barbados ooit veroverde, die ook staatshoofd is van vijftien andere landen, waaronder de meeste buurlanden, en die Barbados in 1989 voor het laatst bezocht.”

Referenda

Het naburige Saint Vincent ging wel naar de stembus en wat bleek? De meerderheid van de bevolking (57 procent) was voorstander van behoud van de Queen. „Die uitslag accepteer ik. Misschien dat een opvolger het nog eens aan de orde stelt, maar ik ga het niet opnieuw proberen. De koningin heeft nu legitimiteit”, aldus premier Ralph Gonsalves vorig jaar tegen de bezoekende prins Charles.

In de Stille Zuidzee konden de bewoners van ministaat Tuvalu zich inmiddels al twee keer uitspreken. Met in 1986 en 2008 hetzelfde resultaat: Tuvalu werd geen republiek.

Koningin Elizabeth en haar beoogde opvolger prins Charles –officiële titel: prins van Wales– hebben bij herhaling laten weten geen mening te hebben over de verschillende pogingen om hun baan te schrappen. Dat is een zaak van de betrokken regeringen en bevolkingen. Er is ook sprake van golfbewegingen. In de Caribische staten vormt een onafhankelijkheidsjubileum vaak aanleiding om de discussie te heropenen, terwijl met name in Australië koninklijke bezoeken het vuurtje weer aanwakkeren.

Peiling

Australië heeft in 1999 een referendum gehouden. De uitkomst was enigszins verrassend. Een meerderheid van de bevolking (54,9 procent) stemde voor behoud van de monarchie, terwijl de meeste Australiërs eigenlijk een republiek wensten. Het was echter niet helder hoe een president zou worden gekozen en welke taken deze zou krijgen. Reden om alles maar bij het oude te laten.

Sindsdien is er geen nieuwe raadpleging geweest. Opmerkelijk omdat Malcolm Turnbull, destijds een van de voormannen van de republikeinse beweging, enkele jaren geleden zelfs premier werd. Hij ondernam geen actie en kreeg het verwijt als een kameleon van kleur te zijn veranderd. „Er is op dit moment weinig animo voor verandering”, vond Turnbull zelf.

Recente cijfers laten zien dat er opnieuw een meerderheid is voor het afschaffen van de monarchie: 62 procent, aldus een peiling in juli. De wijziging zou overigens pas moeten ingaan bij het overlijden van de Queen. Maar dan moet het, zo vinden de oppositiepartijen en de Australian Republican Movement, nu wel worden geregeld. Anders is Charles straks zomaar koning van Australië. De huidige premier Scott Morrison wil er zijn handen echter niet aan branden en met de coronapandemie zijn er nu wel belangrijker zaken aan de orde.

Bezinning

De republikeinen in Nieuw-Zeeland en Canada zijn minder vocaal en zichtbaar. De vorige Canadese gouverneur-generaal, David Johnston, gaf de Canadezen bij zijn afscheid in 2017 de raad goed na te denken over de vraag of ze de monarchie wilden inruilen voor een andere staatsvorm. „Er is voortdurend debat over de rol van de monarchie in Canada en dat hoort ook zo in een democratie, maar wees je er altijd van bewust wat je wilt, en als je verandert, wat dat betekent en wat je er voor terugkrijgt”, aldus Johnston, die zeven jaar lang namens de Queen handelde in Canada.

„Als je de wereld rondkijkt en tien landen moest noemen met een landsbestuur dat voldoet aan de wensen van de meerderheid van de bevolking en dat ook vertrouwen geniet, dan heb je waarschijnlijk Nederland, Denemarken, Zweden, Noorwegen, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Groot-Brittannië op je lijstje staan. En wat hebben die landen gemeen? Het zijn allemaal constitutionele monarchieën met een levendige parlementaire democratie. Dat is wellicht zo slecht nog niet”, stelde Johnston.

Zestien landen en nog meer

Koningin Elizabeth is staatshoofd van zestien zelfstandige landen:

Antigua & Barbuda, Australië, Bahama’s, Barbados, Belize, Canada, Grenada, Jamaica, Nieuw-Zeeland, Papua Nieuw-Guinea, St Kitts & Nevis, St Lucia, St Vincent & The Grenadines, Salomoneilanden, Tuvalu, Verenigd Koninkrijk.

De Queen regeert echter over nog meer gebieden, onder meer Bermuda, het Eiland Man, Falklandeilanden, Gibraltar, Kaaimaneilanden en de Kanaaleilanden. Dat zijn Britse overzeese gebiedsdelen of ”Crown Dependencies”.