Klaart de lucht tussen regering en bonden niet op, dan wordt het straks heel moeilijk praten over jeugdwerkloosheid en arbeidstijden, vreest Dittrich.

De vakcentrales FNV, CNV en MHP staan sceptisch tegenover het aanstellen van een bemiddelaar tussen de vakbeweging en het kabinet. Maar de FNV ziet wel iets in een „informateur”, die bij het kabinet nagaat waarom het op het gebied van VUT en prepensioen niet wil opschuiven en of daartoe toch nog mogelijkheden zijn.

SER-voorzitter H. Wijffels liet afgelopen weekeinde weten dat hij eventueel wel een rol als bemiddelaar zou willen vervullen, mits hem een nadrukkelijk verzoek bereikt van waarnemend premier Zalm. Bovendien moet er inhoudelijk wel iets te bemiddelen zijn, luidt de voorwaarde van de SER-voorzitter.

Zalm heeft al laten weten dat wat hem betreft de deur altijd openstaat voor een nader gesprek, maar dat de prepensioendiscussie wat hem betreft is afgesloten. Het kabinet heeft over dit onderwerp uitgebreid gesproken met maatschappelijke organisaties, in de Tweede Kamer is er uitvoerig over gedebatteerd, waarna een helder politiek besluit is genomen, aldus de waarnemend premier.

In die geest uitten zich dit weekend ook de ministers Brinkhorst (Economische Zaken) en De Geus (Sociale Zaken). De Geus betitelde het massale protest van afgelopen zaterdag in Amsterdam -met ruim 200.000 demonstranten de op een na grootste demonstratie van na de Tweede Wereldoorlog- als „best wel een grote demonstratie.” Hij erkent dat de omvang van de bijeenkomst „iets zegt over waar mensen bezorgd over zijn”, maar ziet absoluut geen ruimte voor nader overleg met de vakbonden over prepensioen en WAO.

Hij is wel voorstander van een nieuwe dialoog met de sociale partners, maar die moet zich dan richten op het economisch herstel, de werkloosheid en op het mogelijk maken van langer doorwerken voor mensen met een slijtend beroep.

VVD-fractievoorzitter Van Aartsen liet zich op het VVD-partijcongres in Amersfoort zaterdag nog scherper uit. Volgens hem hebben de vakbondsleider De Waal en Terpstra hun achterban „met platte, stuitende teksten opgehitst.” Van Aartsen haalde ook uit naar zijn collega Bos. Volgens hem is bij de PvdA-voorman niet de moed te zien die oud-PvdA-leider Kok had toen hij begin jaren negentig hard ingreep in de WAO. „Nee, Bos demonstreert mak mee, richtingloos voortgestuwd door de massa. In de bijwagen van de SP.”

Volgens Wijffels zou er, als beide kampen bereid zijn te bewegen, wel degelijk een mogelijkheid zijn tot bemiddeling. Naar zijn mening zijn er in het prepensioenconflict allerlei praktische oplossingen mogelijk die niet duurder hoeven te zijn dan de kabinetsmaatregelen en die het principe van het langer werken niet aantasten. „Maar dan moet men wel bereid zijn af te stappen van ideologische stellingen.”

In de achterliggende maanden heeft ook de Reformatorisch Maatschappelijke Unie (RMU) al eens een voorstel gedaan voor bemiddeling. De RMU had de hoogleraren Van Schendelen en Van der Heijden bereid gevonden tot zogeheten mediation.

De vakbonden bezinnen zich inmiddels op verdere stappen en juridische acties. Als het kabinet een egelstelling aanneemt, komen er komende maanden in de grote bedrijfstakken stakingen, zo kondigen zij aan.

Daarnaast onderzoeken bonden en linkse oppositiefracties de mogelijkheid van een referendum over de prepensioenmaatregelen. Zo’n volksraadpleging is in principe mogelijk op grond van een tijdelijke wet, die echter per 1 januari 2005 afloopt. De linkse fracties hebben juist vorige week nog geprobeerd die wet overeind te houden, maar is mislukt.

Om een referendum te kunnen houden moeten 40.000 handtekeningen verzameld worden voor een zogeheten inleidend verzoek. Voor een definitieve aanvraag moeten vervolgens nog eens 600.000 handtekeningen bijeengebracht worden. Het referendum heeft pas geldingskracht als 4 miljoen mensen tegen het kabinetsbeleid stemmen. „En dan nog blijft het hooguit een advies aan het kabinet”, zegt een enigszins sceptische PvdA-leider Bos.