Een politiek die de huidige globalisering wil vormgeven, moet zelf bereid zijn tot coöperatie en internationale samenwerking. Juist Europeanen hebben met de ontwikkeling en uitbreiding van de Europese Unie (EU) prachtige mogelijkheden voor een politiek van sociale gelijkheid, gelijke kansen en economische ontwikkeling.

De geschiedenis van de Europese integratie is sinds de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in 1951 een eenmalig succesverhaal. Het proces heeft uiteindelijk tot herstel van de grootste gemeenschappelijke wereldmarkt en tot de invoering van een gemeenschappelijke munt geleid. En niet in de laatste plaats heeft het proces van economische integratie ertoe bijgedragen dat het nationalisme in Europa werd overwonnen.

Netwerk
Vandaag de dag is de EU met al haar vezels opgenomen in een dicht netwerk van handelsbetrekkingen, investeringen en transacties. Zonder deze vervlechting had Europa nooit zo’n sterke positie in de concurrentie met de Verenigde Staten en met Japan kunnen verwerven.

Maar Europa betekent veel meer dan alleen economische kracht, productiviteit en ondernemingszin. Europa, dat immers niet geografisch maar politiek wordt gedefinieerd, staat voor een geheel eigen cultuur en manier van leven. Mijn Franse collega Lionel Jospin noemt deze cultuur een „Europese levenswijze”, en de Nederlandse premier Wim Kok spreekt van een „Europees model” van uitwisseling en onderhandelingen. Zelf heb ik bij diverse gelegenheden de begrippen ”deelnemersmodel” en ”participatie-ethiek” gebruikt.

Al deze uitdrukkingen willen aangeven dat Europa een geheel eigen en eigensoortig beschavings- en maatschappijmodel heeft ontwikkeld, een model dat is gebaseerd op participatie als aanjager van ontwikkelingen.

Deze ethiek van de samenleving onderscheidt zich duidelijk van het Amerikaanse en het Zuidoost-Aziatische model. Alleen Europa staat voor economische, sociale, culturele en ecologische gelijkschakeling. De gedachte van participatie in het doen en laten van de samenleving is typisch Europees. De combinatie van materiële levenskwaliteit, democratische participatie en sociale gelijkstelling van kansen op vorming en onderwijs is in deze constellatie slechts in Europa voorhanden.

Waarden
Europa is feitelijk dan ook veel meer dan een geografisch begrip en dan een economische macht. Europa heeft zich met pijn en moeite vanuit een bloedig verleden een weg gebaand naar een vrij en vredig heden: Europa is een waardengemeenschap geworden.

Slechts in Europa bestaat de verbinding van eigen initiatief en gemeenschapszin, van individualiteit en solidariteit. Dit Europese model heeft zich bewezen, het is een model dat ook in tijden van globalisering goede kansen biedt voor verdere ontwikkeling.

De EU is het internationale model voor de 21e eeuw. Ze was het antwoord van de Europese volken op oorlog en verwoesting. Ze is ons antwoord op globalisering en op de provocatie van het terrorisme.

Zeker, in de afgelopen tijd is het eigenlijke probleem van het Europese systeem in toenemende mate duidelijk geworden. Ik doel op de ordening van verantwoordelijkheden. We moeten er zorg voor dragen dat de EU ook met 25 of meer lidstaten politiek te besturen blijft.

Daarvoor is in de eerste plaats een verticale machtsverdeling nodig: we hebben een duidelijke begrenzing nodig tussen de bevoegdheden op Europees niveau en die van de lidstaten. In de tweede plaats is er ook een horizontale machtsverdeling nodig: we moeten de onderlinge verhouding van de maatschappelijke instituties opnieuw in balans brengen.

De ontwikkeling en uitbreiding van de EU moet plaatsvinden, en zal ook plaatsvinden. Daarmee scheppen we de voorwaarde voor de mogelijkheid dat dit decennium, misschien zelfs wel deze eeuw, Europees genoemd kan worden. Mensen als Willy Brandt en Joop den Uyl hebben daarvoor de grondslag gelegd.

Wat twintig tot dertig jaar geleden nog een utopie leek, zal de huidige generatie moeten voltooien: het Europese continent werkelijk tot een plaats van duurzame vrede en van welvaart voor haar bewoners maken.

voetnoot (u17(Deze bijdrage is gebaseerd op de jaarlijkse Den Uyllezing, die de auteur begin deze week uitsprak in Amsterdam.