Bij mijn laatste bezoek aan de plaatselijke bibliotheek had ik lukraak een paar boeken meegenomen van de stapel ”aanwinsten”. Liever dan me te laten leiden door recensies, persoonlijke voorkeuren of tips, laat ik me graag verrassen door de inzichten van mij totaal onbekende schrijvers. Op de tafel met pas verschenen boeken lag ook de nieuwste titel van Lionel Shriver.

Een van de hoofdpersonen in het verhaal verdient de kost met het inspreken van reclameboodschappen en luisterboeken. Zo zie je maar dat er in het leven van een mens voortdurend iets op het juiste moment op zijn pad komt waarmee hij verder geraakt of meer inzicht vergaart. De laatste zin op pagina 314 luidt: „Als beschaving waren we aan het terugvallen naar mondelinge overlevering rond het kampvuur.”

In die zin is een verhaal straks alleen nog van waarde als het door iemand wordt naverteld en als we het gevoel hebben dat het rechtstreeks aan ons is gericht. Het grote dagbladinterview van gisteren is de podcast van vandaag. Zo bekeken is het lezen van deze column een archaïsche bezigheid die weldra door de tijd zal worden ingehaald, net zoals dat de afgelopen halve eeuw met zoveel elektrische apparatuur is gebeurd.

Achtergrondgeluid

Zelf denk ik dat er nog meer aan de hand is. Het luisterboek is namelijk per definitie iets voor erbij, iets voor onderweg of tijdens een geestdodend karwei. Het is niet de hoofdactiviteit, maar een rustgevend achtergrondgeluid en een bezigheid die mensen het gevoel geeft dat ze hun tijd optimaal benutten. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat het niets anders is dan de zoveelste vorm van multitasken.

Wie kan nog het geduld en de concentratie opbrengen voor het lezen van een boek van honderden pagina’s? Wie heeft in dit tijdperk van overvolle agenda’s nog de rust en de tijd om uren achtereen met een roman op schoot te zitten? Daarmee is literatuur zowel de thermometer als de snelheidsmeter van de samenleving. Het klassieke boek is steeds vaker iets voor in de vakantie.

Vaardigheid

Lezen als hoofdactiviteit heeft de schijn van saaiheid en wordt misschien zelfs gezien als te intiem en verstild. Vergeten wordt dat het een vaardigheid is die men snel verleert, want het vereist oefening en geduld om de woorden om te zetten in beelden en betekenis. In zekere zin ben je met een luisterboek –of een podcast– weer een klein kind dat wordt voorgelezen zonder zelf nog de letters van het alfabet te kennen.

Volgens de laatste berichten heeft een kwart van de scholieren moeite met begrijpend lezen. In deze context is dat een zichzelf versterkend probleem dat niet los te zien is van het feit dat het geschreven boek langzaam uit de gratie aan het raken is. Want waar tref je in deze tijd nog een goedgevulde boekenkast in de woonkamer of elders in het huis aan? Zo bekeken heeft de opmars van het luisterboek alles te maken met ontlezing en daardoor heeft deze ontwikkeling ook weer iets ontluisterends.

De auteur is publicist. Reageren? hormann@refdag.nl