”Storing”
Auteur: Marga Minco
Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 2004
ISBN 90 234 1491 8
Pagina’s: 142
Prijs: € 15,-. Ze is spaarzaam met haar woorden, zorgvuldig, afgepast. Maar de zuinigheid van Marga Minco is tegelijk haar visitekaartje, haar wapen. Het verleden, haar verleden, kan niet anders verwoord worden dan stukje bij beetje, aarzelend en voorzichtig. De schrijfster die iedere scholier kent van ”Het bittere kruid” is nog steeds met de oorlog bezig. Misschien niet meer zozeer met die afschuwelijke tijd, maar met de gevolgen ervan, wat erna kwam, en met de symboliek van het drama: de oorlog in ieder mens.

In ”Storing” heeft Margo Minco (1920) twaalf verhalen die ze in de afgelopen jaren schreef samengebracht. Het verhaal waaraan de bundel zijn titel ontleent, is de kern van de bundel en tegelijk het krachtigste voorbeeld van wat Minco kan met haar proza. In ”Storing” ontmoet Selia Steller na vijftien jaar de vrouw bij wie zij tijdens de oorlog ondergedoken heeft gezeten. Beiden zijn gevraagd hun verhaal te doen voor de radio. Voor de opname begint, laat de vrouw weten hoe ondankbaar ze Wiesje (zo heette Selia destijds) vindt: „Kon er nooit eens een briefje af?” Selia’s gedachten gaan ondertussen terug naar de tijd dat ze ondergedoken zat op een kleine, benauwde zolderkamer, hoe de vrouw misbruik maakte van de situatie en haar elke dag overvoerde met werk.

Het wordt de lezer al snel duidelijk hoe groot de kloof is tussen de twee vrouwen. Het gesprek, dat één groot toneelstuk is, kan niet worden vastgelegd op de band. De journalist staat voor een raadsel als hij bij het terugluisteren slechts een snerpende toon hoort: „„Het was zo’n mooi gesprek”, mompelde hij. „Is er wat met het toestel?” vroeg mevrouw Bremans. „Zit er soms een storing in?”” Sommige dingen zijn te erg om te worden vastgelegd. Leugens krijg je niet op de band. Wel op papier. Juist daar kun je -door te beschrijven wat er ontbreekt- de kloof tussen beleving en realiteit, tussen waarheid en leugen tonen.

Vergeten of herinneren
Storing is een belangrijk thema in Minco’s verhalen. Er is altijd een barrière tussen mensen, als ruis op de band. Ze bereiken elkaar niet, praten langs elkaar heen. Ze naderen elkaar en ontwijken elkaar. Maar dat geldt niet alleen voor mensen, ook het verleden en het heden zijn in wankel evenwicht. Een ondergedoken meisje dat vooral moet vergeten hoe ze heet, wie ze is. Maar het werkt averechts: hoe meer je verdringt, des te meer herinner je je. Een engel op een schoorsteen. „Speciaal voor jou”, zeiden ze. „Hij waakt over je.” Maar het stenen beeld had een averechtse uitwerking op me.” Zelfs de hulp in de oorlog, hoe goed bedoeld ook, kan storen, heeft rafelige randen.

In deze verhalen kan het verleden je zomaar overvallen. Als onkruid dat zich tussen nette, zorgvuldig aangelegde stoeptegels omhoogwringt. Het komt om de hoek in de vorm van een vrouw. „De vrouw had een wollen muts op waar lang grijs haar onderuit stak. Ze droeg een fletsbruine wintermantel, hoog dichtgeknoopt. Haar gezicht had nog wel de ovale vorm behouden, maar de huid was gekerfd met diepe groeven.” Vroeger rolt naar je toe op het ritme van een muziekstuk. „Ik draaide de volumeknop van de radio terug, legde mijn handen om het warme toestel (…) Ik keek mezelf aan vanuit dat punt in het verleden. Het was of ik tot dan toe alles klakkeloos had aangehoord in afwachting van dit moment.” Heden en verleden zijn zo subtiel met elkaar verweven, dat je als lezer nergens stuit op verkeerde nostalgie, te veel van hetzelfde, telkens weer die oorlog. Bij Minco is het altijd meer, genuanceerd, uitvergroot tot iets van alle tijden en plaatsen.

Machteloosheid
Net als haar eerdere werk bevat ”Storing” veel autobiografische elementen. In het verhaal ”Door het land” komt de auteur zelf het dichtst voor de lens. Het verhaal gaat over een schrijfster die het land door reist om lezingen te houden. Je voelt bijna een plaatsvervangende schaamte als je de vragen en reacties van de nietsvermoedende, leeshongerige plattelandsvrouwen hoort. De machteloosheid, de eenzaamheid van de auteur. „Zoudt u ook geschreven hebben als er geen oorlog was geweest?” en nog erger: „Heeft u er spijt van dat u als jodin geboren bent?”, „Kunt u ons uitleggen hoe het komt dat joden zo anders zijn en zo anders doen?” Vragen die veel pijn en herinneringen oproepen. Vragen die de auteur in een hokje plaatsen, het hokje waar Minco zelf door velen ook in wordt geplaatst: een slachtoffer van de oorlog onder het kopje ”Literatuur na de Tweede Wereldoorlog”. Het is alsof ze met dit verhaal wil zeggen: het is niet zoals het is, het is altijd anders.

Maar tegelijk beseft ze dat bepaalde omstandigheden het leven onomkeerbaar een bepaalde kant op sturen. „Het heeft me altijd geïntrigeerd”, zegt de schrijfster in dit verhaal, „hoe die bijna geheimzinnig aandoende samenloop van omstandigheden een totaal andere wending heeft kunnen geven aan een bepaalde situatie (…) Het houdt me intens bezig hoe een levensloop zich voltrokken, of niet voltrokken zou hebben wanneer je bijvoorbeeld op een zeker moment een andere straat was ingelopen…”

Dit vraagstuk is een van de fundamenten onder Minco’s proza. Maar haar verhalen zelf zijn het best als er niet over dilemma’s, pijn en verleden wordt gedacht of gesproken, maar als die onderwerpen zichtbaar worden in de kleine dingen van het leven, in een blik, een handgebaar, een schets van „een woestenij waarin de wind met de grashalmen speelde. Een zwarte vogel scheerde er schichtig overheen, keerde halverwege en vloog weg - of hij zich in de plek vergist had.”