Herdruk Gutenbergbijbel één dag in Nederland
Het is een voorrecht: oog in oog staan met een fotografische herdruk van de allereerste gedrukte Bijbel, die van Gutenberg. Uitgeverij Van Wijnen haalde maandag voor één dag een exemplaar in huis van een Poolse facsimile van een van de nog slechts twintig complete Gutenbergbijbels ter wereld. Tijdens een theologendag konden liefhebbers maandag zo’n fotografische herdruk kopen. Prijs: 20.000 euro per stuk.
Ze moeten er wel snel bij zijn, want van de Poolse uitgave zijn er maar 190 gedrukt, tien meer dan de oplage van de oorspronkelijke editie, die rond 1452 verscheen. Zestig zijn er al verkocht. En daarna komt er ook geen editie meer, zegt Miroslaw Chyla, medewerker van uitgeverij Bernardinum uit het Poolse Pelplin. Op één dag reed hij van Polen naar Nederland -veertien uur rijden- om de inhoud van zijn grote witte koffer, met daarin de twee delen van de Gutenbergbijbel, uit te stallen.
Het is een hoge prijs voor een Bijbel, zo erkent importeur en uitgever Dingeman van Wijnen. Maar dat is volgens hem niet verwonderlijk. „De oorspronkelijke Gutenbergbijbel moest met speciale apparatuur gefilmd worden omdat de band niet stuk mocht gaan. Met de meest geavanceerde opnametechnieken, geleverd door Japanse deskundigen van de Keio Universiteit in Tokio, werden de twee banden pagina voor pagina gefotografeerd. Het papier voor de facsimile werd speciaal gemaakt volgens klassieke productietechnieken en voor de uitgave werd een speciale drukpers aangeschaft. De kleuren van de initialen zijn in elk exemplaar afzonderlijk met de hand ingeschilderd. Op de eerste pagina zijn de initialen zelfs in 22-karaats goud afgedrukt.”
Van Wijnen sluit zeker niet uit dat Nederlanders geïnteresseerd zijn om een dergelijk aankoop te doen. „Mensen geven soms grote bedragen voor kunstwerken uit, welnu hier ligt een antiek boekwerk dat ook uit wetenschappelijk oogpunt van groot belang is.” En wat is hoog? zo vraagt hij zich af. „De laatste keer dat er een originele Gutenbergbijbel op de markt was, ruim twintig jaar geleden, kostte deze meer dan 5 miljoen euro. En originele losse pagina’s worden geveild, áls ze er al zijn, voor 50.000 euro.”
Ruim 500 jaar geleden ontwikkelde Johann Gutenberg in Mainz in het diepste geheim zijn drukpers die gebruikmaakte van losse letters. Al langer werden er blokboeken gedrukt, waarbij een volledige pagina uit één blok hout werd gesneden, maar het snijden van zo’n houtblok kostte veel tijd en het kon na het drukken van dat ene boek worden weggegooid. Gutenberg ontdekte hoe je uit losse loden letters een tekst kon zetten. Als je eenmaal de letters had, kon je snel een nieuwe pagina maken, en na het drukken kon je dezelfde letters opnieuw gebruiken.
Boeken konden daarmee veel sneller geproduceerd worden. Terwijl men vroeger maanden nodig had om één boek over te schrijven, kon men nu in diezelfde tijd honderden gedrukte exemplaren maken. Gutenberg wilde door het drukken van identieke exemplaren de prijs omlaag brengen. Maar het moest wel even mooi zijn als een handschrift. Tussen 1452 en 1455 werden 180 exemplaren gedrukt. Toen kregen de partners echter ruzie. Het zou bij die 180 blijven.
Van die 180 exemplaren van de oorspronkelijke Gutenberg-bijbel zijn er nog 48 over: 36 op papier en 12 op perkament. Slechts 20 zijn er compleet. Nederland heeft er geen een. In Polen bevindt zich één exemplaar. Een uniek exemplaar, omdat het op folio 46 een inktvlek bevat, veroorzaakt doordat de drukker een letter heeft laten vallen.
Sinds Gutenberg hebben de technische ontwikkelingen niet stilgestaan. De Gutenbergbijbel is inmiddels ook volledig op internet te zien. De British Library heeft twee exemplaren die zij heeft op haar website geplaatst. Geïnteresseerden uit de hele wereld kunnen de boeken bekijken en vergelijken.
De ongeveer vijftig bezoekers konden maandag een blik werpen op de facsimile-uitgave, nadat ze eerst een verhaal hadden gehoord over de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) door NBV-vertaler dr. J. van Dorp. Daarmee raakten de oudste en de nieuwste bijbelvertaling elkaar maandag in het hoge noorden. Daarna was er gelegenheid om te kijken.
Bezoekers lopen langs het exemplaar in een kijkkamer die de sfeer van een mausoleum ademt. „Mag ik een foto maken?” zegt een man aarzelend. De Pool die erbij staat, legt hem geen strobreed in de weg. „Dan doe ik het even, want zo’n gelegenheid krijg ik nooit weer.”
De Franeker predikant ds. J. C. Dondorp noemt het exemplaar desgevraagd een „leuk hebbedingetje”, „aardig om even aan te raken”, maar heeft aarzelingen bij de koop: „Brengt het boek iets meer teweeg voor mijn heil dan een nieuwe Bijbel? Ik heb een oude Statenbijbel die uit elkaar ligt. Is die het waard om voor een groot bedrag te restaureren? Bovendien zou ik ruzie met mijn vrouw krijgen als ik deze Gutenberg zou kopen”, zegt hij lachend. En dat is ook zo wat, geeft hij toe: ruzie om een Bijbel.
De Pool Chyla is zichtbaar verguld met de belangstelling. Hij maakt heel wat reizen met ’zijn boek’. Hij is er al mee naar Frankfurt geweest en zelfs naar Japan, waar volgens hem veel wetenschappelijke belangstelling voor de Gutenbergbijbel is. Volgende week is hij in Frankrijk en eind deze maand gaat hij naar Moskou. Zestig boeken heeft hij al verkocht, de rest wacht nog. Komt er een tweede editie? „Nee”, zegt hij resoluut. „Dit is een eenmalige editie.”
De Bijbel heeft alle stormen in het verleden doorstaan, is de les van deze dag. De drukpers wordt wel eens de oorzaak van de val van Rome genoemd, met name doordat de Bijbel daardoor op veel grotere schaal kon worden verspreid. „De ironie wil dat het enige oorspronkelijke exemplaar van de Gutenbergbijbel in Polen in het bezit is van een bisschop”, zegt Chyla. Ook het communisme in Polen heeft de Bijbel niet weg kunnen nemen. Het feit dat hij onbekommerd en zonder controle de grens kon oversteken met zijn grote tweedelige Bijbel in de auto is uitzonderlijk, zegt Chyla. Het roept de herinnering op aan de tijd van de oude marskramer, die op deze manier zijn waar aan de man bracht. En dat waren in de zestiende eeuw vooral Bijbels.
