Het VVD-bestuur gaf woensdag aan dat het wil weten welke leden van jongerenorganisatie JOVD zich schuldig hebben gemaakt aan de verspreiding van racistische en nazistische plaatjes. Tegelijk kwam naar buiten dat er vorig jaar in D66 een incident was. Eind april kondigde Forum voor Democratie een intern onderzoek aan naar „uitingen die overeenkomen met autoritaire, fascistische of nationaalsocialistische denkbeelden, inclusief antisemitisme, homofobie en racistisch imperialisme” in appgroepen van de partij en van partijleden.

„We horen het vaker dan eerder”, zegt een woordvoerster van Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI). „Op middelbare scholen zijn grapjes met hakenkruizen en Hitlergroeten populair. Jongeren zoeken grenzen op. Maar dit zijn geen toelaatbare grapjes en daarom moeten bestuurders of opvoeders duidelijk grenzen aangeven.”

Vorig jaar juni strafte de universiteit in Maastricht vijf rechtenstudenten vanwege opmerkingen waarbij „bepaalde groepen mensen zijn weggezet op basis van onderscheidende kenmerken”. In februari dit jaar deed het college van bestuur van Erasmus Universiteit in Rotterdam aangifte nadat studenten tientallen racistische, antisemitische en seksistische beelden deelden in een appgroep.

Nu zijn politieke jongerenorganisaties in opspraak. In een appgroep van Jonge Democraten (JD) in D66 werden vorig jaar nazistickers gedeeld. Een van de deelnemers schreef: „I love gays. When they die!” (ik houd van homo’s, als ze sterven). JD nam er direct afstand van. Volgens de organisatie kwam dit „doordat een link naar deze groepsapp was verspreid en niet-leden die wilden stoken hier lid waren geworden. Dit waren dan ook geen JD’ers. Wij hebben toen de groepsapp verwijderd en een nieuwe aangemaakt. Een aantal trieste internettrollen dus.”

Goed dat JD direct reageert, zegt het CIDI. „Onze kritiek op Forum voor Democratie was vorig maand dat hun aanpak te aarzelend was.” De jongerenafdeling van FVD was onder vuur komen te liggen vanwege rechts-radicale en antisemitische uitlatingen, waarbij de aanslagen in Christchurch (51 doden) en op Utøya (69 doden) werden verheerlijkt. Ook verschenen fotobewerkingen van aanslagpleger Anders Breivik en van Anne Frank. Drie leden werden hiervoor uit de partij gezet, drie werden er geschorst.

Deze week was de JOVD in opspraak vanwege racistische en nazistische plaatjes in appgroepen, zoals afbeeldingen van PVV-leider Wilders in een Duits uniform met een hakenkruis erop. „Afschuwelijk en walgelijk”, reageerde de VVD. Een CDA-raadslid uit Lopik stapte op omdat hij in de appgroep deelnam aan het versturen van grove berichten.

Bij grapjes is er vaak geen besef van de ernst van de Holocaust, zegt de CIDI-woordvoerster. „Er is gebrek aan kennis, er is ook invloed van mensen die de Holocaust ontkennen of bagatelliseren en zo de geschiedenis proberen te herschrijven. Ook complottheorieën waarin Joden een rol spelen, hebben invloed. Hopelijk wordt dit herkend en erkend. Maar er moet ook gecorrigeerd worden.”

Dat laatste gebeurt volgens het CIDI te weinig. „Politieke partijen proberen een zaak soms te sussen om de negatieve publiciteit te beperken, maar daadkrachtig optreden zou hen sieren. Soms is er ook een zekere gelatenheid: er gebeurt zoveel op sociale media.” Antisemitisme komt nooit alleen, het is vaak een voorbede van ander onheil, stelt het CIDI: „Intolerantie, polarisatie, haatspraak.”

In hoeverre de herdenking van 75 jaar vrijheid een rol speelt, is niet te zeggen. „Sommige reacties op de toespraken van koning Willem-Alexander en de Joodse schrijver Arnon Grunberg op 4 mei waren echt antisemitisch. Reageren via sociale media is natuurlijk ook veel makkelijker dan iets persoonlijk tegen iemand zeggen. Maar als we haatdragende reacties in de virtuele wereld gewoon gaan vinden, vertaalt zich dat op den duur ook naar de echte wereld.”