Poolse kiezer weet niet of verkiezing zondag doorgaat
De 30 miljoen kiezers in Polen weten nog steeds niet of ze zondag kunnen stemmen voor de president. Door corona wil de regering uitsluitend briefstemmen, maar de Senaat heeft dat weggestemd.
Een klein beetje humoristisch is het wel. Twee jaar geleden had de conservatieve PiS-regering de mogelijkheid van stemmen per post afgeschaft. Bij briefstemmen is er immers geen garantie dat de kiezer echt vrij is in zijn keuze. Anders dan bij het stemhokje kan niemand erop toezien of er geen stemdwang wordt uitgeoefend.
Vanwege de coronacrisis heeft de regering echter een noodwet ingediend, met het voorstel om de presidentsverkiezingen op 10 mei volledig per post te doen. Volgens critici is dit een manier van de regering om de niet bijzonder populaire president Andrzej Duda in het zadel te houden. Die verschijnt immers dagelijks op televisie, terwijl de tegenkandidaten hun huis nauwelijks uit mogen.
De rechtse tegenkandidaat van Duda, Malgorzata Kidawa-Blonska, noemt het voorstel van de regering een „criminele daad die mensenlevens bedreigt.” Europees commissaris van Justitie Vera Jourova vreest voor de „rechtsgeldigheid en grondwettelijkheid” van de verkiezingen. Ook de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, die in veel landen toeziet op stemmingen, heeft eind april aangegeven dat aan het democratisch verloop ervan moet worden getwijfeld.
Daartegenover stellen sympathisanten van de regering dat het tot nader order uitstellen van de verkiezingen evenmin democratisch is.
De Poolse Tweede Kamer, de Sejm, had de noodwet al goedgekeurd. De coalitiepartij van de PiS-regering hebben daar een meerderheid. Maar de Senaat, waar de oppositie de meerderheid heeft, stemde het voorstel daar dinsdag weg. Vanaf de omwenteling in 1990 heeft Polen nooit consensus gekend. Integendeel, het land kent een scherpe tegenstelling tussen regering en oppositie.
In Nederland is briefstemmen alleen mogelijk voor burgers in het buitenland. In andere landen is stemmen per post veel gewoner. Kiezers kunnen ruim voor de verkiezingsdatum hun stem al opsturen. In Duitsland verliep de verkiezing van de Bondsdag in 2017 ruim 28 procent via briefstemmen. De Amerikaanse staat Oregon ging in 1998 zelfs over op briefstemmen als de standaardmanier van kiezen.
Nu de Poolse Senaat de noodwet voor komende zondag heeft weggestemd, heeft de Sejm de mogelijkheid om dit veto te overstemmen. Maar daarvoor is 60 procent van de stemmen nodig, en die heeft de regeringscoalitie niet automatisch. Bronnen in de regering spreken daarom al van uitstel van de verkiezingen naar volgende week zondag, 17 mei, of eventueel 24 mei.
Mocht het een verkiezing per post worden, dan is nu al duidelijk dat de uitslag daarvan tot op het hoogste niveau zal worden aangevochten. Voor Polen is dat niet voordelig. Het land ligt internationaal sowieso al onder vuur vanwege het beleid rond de rechtsstaat. De Europese Commissie beschuldigt het land ervan dat er te veel politieke invloed is op de benoeming van rechters. De Poolse minister Ziobro van Justitie heeft daar vorige week op gereageerd door te zeggen dat de Europese Unie „geen enkel recht heeft zich te bemoeien” met de rechtsstaat van de lidstaten.
Het Europees Netwerk voor de Raden van de Rechtsspraak (ECNJ) heeft Polen geschorst omdat het lichaam geen vertrouwen heeft in de onafhankelijkheid van de rechtsspraak in Polen. De consequenties daarvan kunnen groot zijn. Rechters in Europa zullen niet meer automatisch uitspraken van Poolse hoven overnemen, of verdachten uitzetten.
