Coronacrisis: alleen dat woord al stuurt de gedachten een bepaalde richting op. Dat komt doordat het onderdeel is van een frame, legt Sarah Gagestein, oprichter van framing- en adviesbureau Taalstrategie, uit. „Een frame is een verhaal dat opereert tussen de regels door. Door bepaalde delen van de werkelijkheid te belichten en andere naar de achtergrond te brengen, wordt de perceptie gestuurd.”

Waar taal is, daar is framing. Soms worden frames en de daarbij horende beeldspraak bewust ingezet, bijvoorbeeld door politici die een boodschap willen overbrengen. Maar vaak gebruiken mensen frames zonder dat ze het zelf doorhebben.

Ook rond corona spelen al dan niet bewust ingezette frames een grote rol, ziet Gagestein. Volgens haar is dat begrijpelijk in een dergelijke nieuwe en „abstracte” situatie. „We hebben metaforen nodig om de impact van corona zichtbaar te maken en te laten zien wat de oplossingen zijn.”

In diverse landen lijkt vooral het oorlogsframe dominant. Corona als de vijand waarmee de mensheid de strijd aanbindt. „Macron zei dat Frankrijk in oorlog is, Trump heeft het steeds over een Chinees virus waar de Verenigde Staten van moeten winnen.”

De Nederlandse overheid gebruikt dergelijke „dramatische” metaforen (beeldspraak) niet volgens Gagestein. Van welk frame Rutte zich wel bedient? „Een watermetafoor. Het frame is dat corona een bedreiging vormt die we moeten indammen. Tijdens de persconferentie vorige week zei Rutte dat we moeten voorkomen dat er een nieuwe golf van besmettingen over ons heen komt.”

Impact

De keuze voor een frame heeft „ongelooflijk veel impact” op de samenleving. „Ons brein gaat meteen met zo’n frame aan de slag. Kijk naar Amerika, waar de oorlogsmetafoor wel werd gebruikt: mensen sloegen daar massaal wapens in. Om zichzelf te beschermen.” Een oorlogsmetafoor creëert volgens haar urgentie die landen niet waar kunnen maken. „In feite is dit een oorlog die we niet gaan winnen. Het enige wat we kunnen doen, is niet verliezen.”

De watermetafoor is volgens de framingexpert beter gekozen. „Een golf is bedreigend, maar je kunt je er ook tegen beschermen.” De in Nederland genomen maatregelen sluiten volgens haar bovendien goed aan bij de gekozen beelden. „Thuisblijven past bij het indammen van de bedreiging. Op die manier zorg je dat het water niet bij je kan komen.”

Doordat de overheid erop hamert dat iedereen verantwoordelijk is voor de aanpak van het virus –onder meer met de slogan ”Alleen samen krijgen we corona onder controle”– is iemand die het minder nauw neemt met de regels al gauw een verrader. „Rutte zegt: we doen het met 17 miljoen mensen. Als er eentje niet meedoet, voelt dat onattent. We hebben er zelfs een woord voor: corona-aso.”

Volgens Gagestein probeert de overheid op het verantwoordelijkheidsbesef van de burger in te spelen. „Aan het begin van de uitbraak was het advies: Bescherm jezelf, blijf thuis. Nu: Bescherm elkaar, blijf thuis. Dat vind ik sterk. Anders zeggen jongeren wellicht dat ze geen bescherming nodig hebben en houden ze zich niet aan de regels.”

Sommige frames tonen een compleet andere interpretatie, signaleert Gagestein. Bijvoorbeeld: we offeren ons hele land op voor een paar bejaarden, volgens haar „het meest opvallende en heftigste frame in de samenleving.” Onder meer opiniemakers Marianne Zwagerman en Jort Kelder lieten dit geluid horen in de media. Of: wij als mensen zijn het virus, corona is de oplossing. „Dat is de extreme variant van het frame dat corona iets goeds oplevert. Herbezinning op hoe we leven bijvoorbeeld.”

De vele verschillende frames laten volgens haar vooral zien dat mensen zoeken naar een verklaring voor het virus. „Sommige gelovigen noemen corona een straf van God, atheïsten zeggen dat de aarde terugslaat. We kunnen blijkbaar niet met toeval leven.”