Column: Lockdown en onthechting

In de psychologie noemen we dit hechtingsgedrag: in tijden van gevaar, angst of pijn zoekt een kind de nabijheid en troost van de ouder aan wie het gehecht is, met wie het sterk emotioneel verbonden is. Ouders fungeren voor hun kinderen als een zekere basis om de wereld te ontdekken en een veilige haven om naar terug te keren in tijden van stress. Ze bieden geborgenheid en veiligheid en reageren gepast op de behoeften van hun kind. Hierdoor voelt het kind zich gezien, gewaardeerd en geliefd.

Nabijheid zoekend gedrag is een heel natuurlijke neiging van mensen in tijden van angst en stress – en dus ook in de crisis waar we nu doorheen gaan. Het zit diep in ons om elkaar te willen opzoeken, vast te houden, een arm om elkaar heen te slaan, uit te huilen op iemands schouder. Daarom heeft de anderhalvemetersamenleving ook zo’n impact op ons welbevinden: we worden gedwongen om te onthechten in ons gedrag, om nabijheid en aanraking te vermijden, om afstand te houden op momenten dat alles in ons erom schreeuwt om mensen dichtbij te hebben of nabij te zijn – denk aan ziekte en dood, eenzaamheid en verdriet. De anderhalvemetersamenleving tast het psychologische weefsel in sociale verbanden aan waardoor wij ons verbonden voelen met anderen.

Ironisch genoeg treffen maatregelen die bedoeld zijn om de kwetsbaren in de samenleving te beschermen diezelfde of andere kwetsbaren. De oude oma in het zorgcentrum is opeens verstoken van de kleine kring aan wie ze verknocht is, en voelt zich onthecht. De verstandelijk gehandicapte jongen in een woonvorm mist zijn moeder, het vaste baken in zijn leven. De jonge vrouw die al jaren worstelt met depressies en wanhoop mist de vriend die door dik en dun trouw blijft en zich hierdoor niet laat verjagen.

Mensen met hechtingsproblematiek of andere psychische problemen kunnen extra kwetsbaar zijn als het gaat om onthechting. Boodschappen als ”Blijf thuis” en ”Houd afstand” komen extra hard aan als je eerder hebt moeten dealen met afwijzing en het gevoel niet welkom te zijn. Als je als kind een veilige haven hebt moeten missen, kun je in het heden een bovengemiddelde behoefte aan veiligheid en geborgenheid ervaren, die door de coronacrisis steeds grotere proporties kan aannemen. Daar komt bij dat je dan vaak ook minder goed geleerd hebt om te reflecteren op wat je voelt en meemaakt, om afstand te nemen en zaken (emoties) in perspectief te zien. Hierdoor kun je vast komen te zitten in angstige of sombere gedachten en overspoeld raken door je gevoelens. Juist dan heb je de ander nodig en zijn afstand en onthechting onverdraaglijk.

De anderhalvemetersamenleving is voorlopig het nieuwe normaal, en het is aan ons allemaal om de ontbinding van het psychologische weefsel van verbondenheid te repareren, zo goed en zo kwaad als dat gaat, en onthechting tegen te gaan. Een ommetje doen op anderhalve meter met iemand die alleen woont of veel te verstouwen heeft, is een manier. Beeldbellen en samen koffiedrinken kan er ook aan bijdragen dat iemand zich gezien en gehoord voelt.

Troost en geborgenheid zoeken kan niet alleen bij mensen. We mogen ook bij de Heere onze toevlucht zoeken en ons hart uitstorten (Psalm 62:9). Onthechting kan ertoe leiden dat ook in relatie tot de Heere gevoelens van afstand en eenzaamheid, van angst en verwarring gaan overheersen. Ook dan mogen we elkaar bijstaan. Het kan bijvoorbeeld helpen om een ander te vertellen wat je dwars zit en dan samen je nood voor de Heere neer te leggen in gebed. „Hij is nabij de ziel die tot Hem zucht. Hij troost het hart dat schreiend tot Hem vlucht” (Psalm 145:6 berijmd).

De auteur is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Kicg), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Column: Lockdown en onthechting

Opinie

RD.nl in uw mailbox?