Volgens officiële schattingen heeft het Covid-19-virus nu 2,7 miljoen mensen besmet en 189.000 mensen het leven gekost. Deze aantallen stijgen nog dagelijks dramatisch. De meeste slachtoffers vielen tot nog toe in ontwikkelde, westerse landen. Het lijkt erop dat het virus in derdewereldlanden, waar hygiëne en gezondheidsdiensten gebrekkig zijn, nog aan zijn opmars moet beginnen. Bij een internationale ramp van deze omvang is het van wezenlijk belang dat de precieze oorsprong ervan bekend wordt en dat er goed zicht komt op de bestrijdingsmaatregelen die overheden en organisaties hebben genomen. Pas als die informatie eenduidig op tafel ligt, kunnen landen (samen) effectieve besluiten nemen om herhaling van de Covid-19-schrik te voorkomen.

Allereerst moet achterhaald worden waar en hoe het virus zijn eerste slachtoffers heeft gemaakt. Vervolgens moet bekeken worden of de verantwoordelijke instanties voldoende snel de noodzakelijke maatregelen hebben genomen.

Onderzoeksinstituten

Het staat nog altijd niet onomstotelijk vast hoe Covid-19 de eerste mensen besmet heeft. Algemeen wordt aangenomen dat dit voor het eerst gebeurde in de Chinese stad Wuhan, maar het blijft onduidelijk waar precies. Volgens de Chinese autoriteiten was de besmettingsbron een openluchtmarkt waar onder meer exotische dieren voor menselijke consumptie worden verkocht.

Er zijn echter ook serieuze berichten dat de besmetting afkomstig kan zijn van twee onderzoeksinstituten in Wuhan: het Centrum voor de Controle en Preventie van Ziektes en het Wuhan Instituut voor Virologie. Beide houden zich onder meer met aan het coronavirus gerelateerd onderzoek bezig en bevinden zich niet ver van die openluchtmarkt.

Westerse onderzoekers die de instituten kennen, achten het niet aannemelijk dat het virus daar ”gemaakt” werd. Zij achten het wel mogelijk dat het virus er ”ontsnapt” is. Medewerkers zouden er niet volgens de aanbevolen veiligheidsvoorschriften werken. Daarover berichtte de Amerikaanse ambassade in Peking al in 2018. Daardoor is het zeker niet uit te sluiten dat een laboratoriummedewerker besmet is geraakt en vervolgens het grote publiek heeft aangestoken.

„Valse geruchten”

Betwijfeld wordt ook of de Chinese autoriteiten voldoende snel en effectief hebben gehandeld bij de eerste tekenen van besmetting. Het eerste geval deed zich op 1 december 2019 voor en op 26 december bevestigden artsen in Wuhan dat het bij een inmiddels grotere groep patiënten om corona ging.

De politie reageerde hierop met straffen vanwege „het verspreiden van valse geruchten.” Een maand lang hielden de autoriteiten een onderzoek geheim waarin medio december werd geconcludeerd dat het virus van mens op mens kan worden overgedragen. Pas eind januari, nadat miljoenen inwoners Wuhan hadden kunnen verlaten tijdens de viering van het Chinees Nieuwjaar, nam de overheid draconische quarantainemaatregelen.

Verder blijven er vraagtekens rond het daadwerkelijke aantal besmettingen en overlijdens door corona in China. Officieel gaat het om respectievelijk 83.000 en 4600 slachtoffers. Op een bevolking van 1,4 miljard lijkt dat wel heel erg weinig. Chinese dissidenten buiten China maar ook nogal wat inwoners van China zelf zijn ervan overtuigd dat het aantal echte besmettingen en overlijdens tientallen malen hoger is.

Daarbij wijzen ze op crematoria in Wuhan die tijdens het dieptepunt van de crisis dagenlang overuren maakten en op de vele duizenden begrafenisurnen die in de stad werden afgeleverd.

Er lijkt eveneens reden te zijn om te kijken naar de rol van de World Health Organisation (WHO) tijdens de eerste maanden van de crisis. De Wereldgezondheidsorganisatie, die een cruciale rol speelt bij het indammen van gevaarlijke overdraagbare ziektes, was vanaf het begin nogal lovend over de Chinese aanpak. Critici menen dat zij te laat was met het officieel benoemen van de corona-uitbraak als een ”noodsituatie voor de openbare gezondheid” en later als een ”pandemie”. Feit is dat de directeur-generaal van de WHO, de Ethiopiër dr. Tedros, in 2017 met zware steun van China is benoemd en dat er banden waren met China in de tijd dat hij in zijn thuisland minister was.

Zo zijn er zwaarwegende argumenten voor een onafhankelijk precisieonderzoek naar de eerste besmettingen door Covid-19 en de eerste bestrijdingsmaatregelen van China en de WHO.

Omdat het een mondiaal probleem betreft, zou het onderzoek moeten plaatsvinden onder toezicht van de VN. Daarin heeft China echter een invloedrijke positie, met veel mogelijkheden om een onderzoek te verhinderen.

Europese Unie

Mede gezien het grote aantal slachtoffers in Europa lijkt het daarom voor de hand te liggen dat de Europese Unie het initiatief neemt. Het onderzoek moet gegarandeerd worden uitgevoerd door gerenommeerde, volstrekt onafhankelijke deskundigen van internationale statuur. Zij mogen geen banden hebben met een nationale overheid. Even belangrijk is dat het onderzoek níet kan worden uitgelegd als poging om China of de WHO zwart te maken. Het moet uitsluitend gaan om het objectief lering trekken uit de maatregelen die zijn genomen bij de eerste tekenen van de Covid-19-besmetting, in 2019. Met als doel, zoals de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama al in 2014 voorstelde, dat we nieuwe bedreigende virussen snel kunnen ontdekken, isoleren en bestrijden.

De auteur is analist internationale politiek in Brussel. Hij was voorheen werkzaam bij de Europese Commissie.