FVD-leider Thierry Baudet zag de bui enkele weken geleden al hangen. Het kabinet moet tijdelijk geen besluiten nemen over belangrijke onderwerpen, behalve corona, poneerde hij. De Kamer is immers ook niet in de gelegenheid er fatsoenlijk over te debatteren.

„Het kabinet vindt het altijd heel fijn als dingen controversieel worden verklaard. Dan hoeft het gewoon zijn werk niet te doen”, wierp PvdD-voorvrouw Esther Ouwehand tegen. Volgens haar is onderwerpen controversieel verklaren juist níét de oplossing. Ouwehand zag een ander gevaar: op een aantal ministeries is het werk „helemaal stilgevallen. Daar lijken lobbyisten nog meer vrij spel te hebben dan anders.”

Ze konden het niet eens worden, de twee uitersten van het politieke spectrum, terwijl ze toch een belangrijke overeenkomst hebben: beiden zijn kritisch, zo niet wantrouwend jegens het kabinetsbeleid.

Zit men op sommige ministeries inderdaad op de handen? Of dreigt vooral het gevaar dat de Kamer het kabinet niet goed genoeg kan controleren en ter verantwoording kan roepen voor wat het wèl doet? Het kabinet kàn de huidige crisistijd, nu alle ogen gericht zijn op één bepaald onderwerp, gebruiken om controversiële of gevoelige besluiten op andere terreinen naar buiten te brengen. Die krijgen daardoor minder aandacht en eventuele ophef blijft beperkt.

Tot voor kort stond vooral één ministerie in de schijnwerpers, en wel dat van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Sinds een rechterlijke uitspraak op 29 mei 2019, nu bijna een jaar geleden, was Nederland in de ban van stikstof. Pijnlijke maatregelen lagen in het verschiet; de verlaging van de maximumsnelheid op snelwegen was nog maar het begin.

Binnen de regeringscoalitie was men verdeeld over de aanpak van de crisis. Volgens premier Rutte was er sprake van de heftigste crisis in de negen jaar dat hij premier was.

Duimendraaien

En nu? Zit men op het ministerie van LNV te duimendraaien? Zeker niet. NRC Handelsblad meldde eind maart dat de coalitie in stilte een akkoord had bereikt. Een woordvoerder van het ministerie ontkent dat. „Binnen de coalitie wordt nog over de stikstofaanpak gesproken.” Feit is dus wel dat de coalitie achter de schermen bezig is met het zoeken naar oplossingen.

Het ministerie werkt aan een brief aan de Tweede Kamer over het vervolg van de stikstofaanpak. De planning is dat de brief eind volgende week naar de Kamer gaat, aldus de zegsman.

Dat er rond stikstof nog van alles in beweging is, bewees ook het weglopen van het Landbouw Collectief van de overlegtafel. Eind maart, kort voordat het collectief de gesprekken opschortte, meldde de zegsman van het ministerie dat ambtenaren nog „vrijwel wekelijks” overlegden met de koepel van dertien landbouworganisaties.

Maar er speelden de afgelopen weken meer onderwerpen. Zo maakte het kabinet bekend dat het in principe akkoord gaat met toetredingsgesprekken voor EU-lidmaatschap van Albanië en Noord-Macedonië, terwijl een ruime meerderheid van de Kamer zich daar tot dusver tegen verzette.

Verder waren er ontwikkelingen op het gebied van klimaatbeleid. De Tweede Kamer wilde dat het kabinet voor 1 april met aanvullende klimaatmaatregelen kwam om te voldoen aan het Urgenda-vonnis. Minister Wiebes (Klimaat) liet eind maart weten dat „we nu even met andere dingen bezig zijn.” Op 2 april bracht de NOS echter toch nieuws: het kabinet zou de productie van drie van de vier kolencentrales flink willen verlagen. De maatregel zou deel uitmaken van een groter pakket om de CO2-uitstoot terug te dringen.

Het kabinet nam verder het besluit om de opening van vliegveld Lelystad uit te stellen tot november 2021.

Zachte landing

Ondanks deze voorbeelden is moeilijk te zeggen in hoeverre men in het kabinet en op de ministeries de huidige crisis bewust gebruikt om andere besluiten een ‘zachte landing’ te geven. Het aankondigen van bepaalde besluiten kan immers al langer op de planning hebben gestaan, of om andere redenen nu worden bekendgemaakt.

Ook bij de aanstaande Kamerbrief over stikstof is het maar de vraag of deze als voorbeeld van de genoemde methode kan worden gezien. Zo is er, ondanks de huidige coronacrisis, onmiskenbaar haast geboden op het thema stikstof. Sommige coalitiepartijen zullen de huidige crisis misschien aangrijpen om nieuwe stikstofmaatregelen wat te versoberen, waardoor er juist minder sprake zou zijn van moeilijke maatregelen tijdens deze crisis naar buiten brengen.

Wèl blijft overeind staan dat pijnlijke stikstofmaatregelen voor een partij als de VVD nòg pijnlijker zouden zijn als er direct met veel stampij een Kamerdebat over zou worden gevoerd. Als zo’n debat een paar weken of maanden vooruit wordt geschoven, kunnen burger en Kamer alvast aan het idee wennen, en blijft de ophef wellicht beperkt.

Ook de timing van het nieuws over toetredingsgesprekken voor EU-lidmaatschap van Albanië en Noord-Macedonië, hóéft geen dubbele bodem te bevatten. EU-ministers zouden korte tijd na de aankondiging van het kabinet over de toetredingsgesprekken praten, en het kabinet verzet zich ook al tegen een verhoging van de EU-begroting. Nederland kan niet op twee belangrijke Europese dossiers zijn poot stijf houden, stelde een ingewijde tegenover persbureau ANP over het besluit. Desondanks geldt ook hier dat de timing het kabinet niet slecht uitkomt; onder normale omstandigheden was er in de Kamer waarschijnlijk snel een debat over aangevraagd.

Verder kwam er op het gebied van klimaatbeleid dus alvast een belangrijk besluit naar buiten. Niet ondenkbaar is dat het kabinet op dit thema, dat maar beperkt uitstel kan lijden, de ingrepen gedoseerd het licht wil laten zien.

En wat vliegveld Lelystad betreft: hoewel minister Van Nieuwenhuizen de impact van de coronacrisis aanvoerde als reden voor het uitstel, speelt er meer. Opening van de luchthaven is al diverse keren uitgesteld; het plan is omstreden door zorgen over de klimaatdoelstellingen, de stikstofimpact en de gevolgen van laagvliegroutes. Met name voor de VVD zou het echter pijnlijk zijn als het openstellen van Lelystad voor vakantievluchten van Schiphol helemaal van de baan gaat. De kans lijkt echter aanzienlijk dat dit alsnog gebeurt: veel partijen in de Tweede Kamer zijn zeer kritisch. Nu opening is uitgesteld tot ná de komende Kamerverkiezingen, hoeven de liberalen die pijn in ieder geval niet voor de stembusgang te ondergaan. Zo bezien is het aangekondigde uitstel voor de grootste regeringspartij misschien zelfs een prima uitkomst; zeker als het politiek wisselgeld oplevert voor klimaat- of stikstofmaatregelen waar wèl voor de verkiezingen een knoop over moet worden doorgehakt.

Barrière

Kortom: het is bepaald niet eenvoudig om de stelling hard te maken dat de regering, of bepaalde ministeries, de crisis benutten bij besluiten over andere onderwerpen. Dit temeer omdat bij wetsontwerpen de steun van Eerste en Tweede Kamer nodig is. Vooral bij de Senaat ligt een barrière. Omdat de coalitie hier structureel zes zetels te kort komt voor een meerderheid, kan zij niet eenvoudigweg binnen de coalitie in achterkamertjes een compromis sluiten en het parlement vervolgens met een voldongen feit confronteren. Tegelijkertijd geldt wél het risico dat het kabinet tijdens of na de crisis druk kan uitoefenen op de beide Kamers om voorstellen met spoed te behandelen.

De SGP in de Eerste Kamer keerde zich afgelopen week tegen het met spoed behandelen van de Embryowet, waar het kabinet om had gevraagd. Volgens de SGP is haast hier niet op zijn plaats.

SGP-senator Peter Schalk heeft overigens nog niet de indruk dat de regering er in het algemeen van alles probeert doorheen te drukken.

„Natuurlijk moeten we ook het normale wetgevingsproces weer oppakken, maar dat moeten we wel op een manier doen dat er sprake is van een goede en adequate wetsbehandeling”, zegt Schalk. Als het gewone werk blijft liggen, „krijgen we, bij leven en welzijn, in het najaar een stuwmeer aan wetsvoorstellen die er dan doorheen gepropt moeten worden. Dat moeten we ook niet hebben.”

Tweede Kamer gaat weer

vaker vergaderen

Kamervoorzitter Khadija Arib kondigde vorige week aan dat de Tweede Kamer weer vaker gaat vergaderen. Het is belangrijk dat er naast debatten over corona ook „beperkt ruimte” is voor andere onderwerpen, aldus de voorzitter.

De verruiming van het vergaderschema is niet overbodig. Nadat Arib het kabinet had gevraagd om een lijst met wetsvoorstellen waarvan de behandeling om bepaalde redenen niet mag vertragen, kwam het kabinet aanvankelijk met 84 wetsvoorstellen op de proppen.

„Het is ons opgevallen dat dit verzoek breed is opgevat”, merkte de Kamervoorzitter fijntjes op in een brief aan premier Rutte. Die zegde toe dat de lijst „op de zeef” zou worden gelegd. Arib heeft de Kamercommissies verzocht kritisch te bekijken welke wetsvoorstellen zij daadwerkelijk op korte termijn willen behandelen.

Overigens blijken fractievoorzitters momenteel bijzondere invloed te hebben op de Kameragenda. Normaalgesproken kan elk Kamerlid debatverzoeken indienen. Nu is echter afgesproken dat een fractie die ergens over wenst te spreken, dat in het (niet-openbare) fractievoorzittersoverleg kan inbrengen, maakte D66’er Rob Jetten wereldkundig.

In de Eerste Kamer denkt men intussen na over alternatieven voor de gewone vergaderingen. Voorzitter Jan Anthonie Bruijn heeft de Raad van State gevraagd of digitaal vergaderen en stemmen grondwettelijk mogelijk is. Ook wil hij weten of het een optie is dat Kamerleden digitaal een presentielijst tekenen. In de Grondwet staat namelijk dat het parlement alleen mag vergaderen of stemmen als meer dan de helft van de Kamerleden aanwezig is; het zogeheten quorum.