Israël zit op slot. Burgers wordt dringend opgeroepen thuis te blijven. Alleen het doen van boodschappen en het kopen van medicijnen gelden als legitieme reden om het huis te verlaten. De politie en het leger controleren. Boetes worden royaal uitgedeeld. De regelgeving raakt ook de godsdienst. Synagogen zijn gesloten, gebeden klinken op het balkon, de Klaagmuur is er voor de (illegale) stiltezoeker.

Het gros van de Israëli’s ziet de ernst van de situatie in en gehoorzaamt. Een klein deel kan zich er maar moeilijk bij neerleggen. Het bestuderen van de Thora is toch het beste medicijn tegen ziekte; waarom dan de ”yeshivot” (Thorascholen) sluiten?

Het resultaat van de burgerlijke ongehoorzaamheid liet even op zich wachten, maar valt inmiddels niet meer te ontkennen. De statistieken zijn zorgelijk. Veel dichtbevolkte ultraorthodoxe steden en wijken zijn broeinesten van het virus. Voorname rabbi’s worden in stilte begraven.

Uittocht

Woensdag begint Pesach, een van de belangrijkste Joodse feesten. Pesach herinnert aan de uittocht uit Egypte. Het is het feest van de Joodse onafhankelijkheid. Farao was koppig. Tien plagen waren nodig om hem te laten gehoorzamen. „Laat Mijn volk gaan.”

Het goddelijke ingrijpen in het Joodse volksbestaan wordt uitbundig gevierd tijdens de Sedermaaltijd. Het is een maaltijd vol eeuwenoude rituelen en sprekende symboliek. De hele familie is aanwezig, jong en oud heeft een rol, alle zintuigen worden geactiveerd. Woensdagavond is het zover…

„Waarin verschilt deze avond van alle andere avonden?” Het is de standaardvraag die een van de jongste kinderen –ook zij worden ingeschakeld– tijdens de Sedermaaltijd stelt aan zijn vader. Anno 2020 behoeft het traditionele antwoord aanvulling. Wat is er dit jaar veel dat er anders niet is en andersom!

Het wordt een onvergetelijke Sederavond, zo veel staat wel vast. Een deel van de feestvierders zal met vrijmoedigheid een beroep doen op de moderne techniek. Opa en oma zijn weliswaar lijfelijk niet aanwezig, maar toch vieren we het feest samen. Zo doen we dat anno 2020.

Een aantal prominente rabbijnen liet zich informeren over deze nieuwe trend en reageerde hoofdschuddend: Zo doen we dat niet! Alleen als er sprake is van levensgevaar, mogen de sabbatswetten –die ook gelden voor Pesach– worden overtreden, klonk het waarschuwend. Wie heeft het laatste woord? De rabbijn met zijn beroep op de traditie of het volkse verlangen naar verbondenheid en saamhorigheid, dat wat de Sederavond tot dé avond van het jaar maakt?

Een deel van de Joden zal het feest woensdag hoe dan ook in uiterst kleine kring vieren. Iemand die voorheen altijd aanschoof als gast, kan dit jaar daarom zomaar heer des huizes zijn. Verschillende organisaties reiken inmiddels materialen aan om deze primeur ordelijk (”seder”) te laten verlopen.

Anderen zullen dit jaar noodgedwongen alleen aanschuiven aan de Sedertafel. De Sederavond vieren in je eentje; mag dat eigenlijk wel? De traditie geeft groen licht; het rabbinale fiat is daar. „Chag sameach!” (een plezierig feest toegewenst!)

Sederavond anno 2020. Het wordt een onvergetelijke Sederavond. Een Sederavond die dwingt tot improvisatie en originaliteit. Een Sederavond die ondertussen heel veel lijkt op die eerste Sederavond, 3332 jaar geleden (volgens de Joodse jaartelling) in Gosen. De eerste Sedermaaltijd vond immers in principe ook plaats in de eigen woning in aanwezigheid van slechts de huisgenoten (Ex. 12:3-4). En ook toen klonk het voorschrift: „Blijf binnen!” Alleen achter het bloed was men veilig. Sederavond 2020. Het: „Laat Mijn volk gaan”, contrasteert met de roep: „Laat het volk binnen blijven.” Een dissonant die aanzet tot bezinning.

Paaslam

Seder in een onveilige wereld. Brengt dat niet tot de kern van Pesach? De diepste reflectie van de Exodus zet immers eveneens in met lijden, maar loopt uit op bevrijding. „Ons Paaslam is voor ons geslacht!” (1 Kor. 5:7).

De auteur woont met zijn gezin in Jeruzalem. Hij is daar werkzaam voor het Centrum voor Israëlstudies (hetcis.nl).