De PvdA-fractie gaf in 1996 sterk de voorkeur aan de zogeheten Bos-variant, waarbij de hsl-zuid langs de snelwegen A4 en A13 zou lopen. Het kabinet wilde de spoorlijn echter dwars door het Groene Hart aanleggen. Dat was zo afgesproken in het regeerakkoord van het eerste paarse kabinet.

Dat de PvdA daarvan afweek, was haar goed recht, aldus Kok. Toch probeerde hij de partijlijn te veranderen, door op 1 mei 1996 te verklaren dat het kabinet koos voor een tunnel onder een deel van het Groene Hart. Kok deed die uitspraak als politiek leider van de PvdA, terwijl het kabinet nog geen officieel besluit had genomen. Die ingreep was „staatsrechtelijk ongebruikelijk”, erkende Kok vrijdag.

De kamerfractie hield echter vast aan de Bos-variant. Daarop achtte de ex-premier het nodig om zijn partij stevig tot de orde te roepen. Hij dreigde in een overleg met fractiewoordvoerder Van Heemst zelfs met een kabinetscrisis, verklaarde laatstgenoemde donderdag.

Kok ontkende dat vrijdag voor de TCI. „Het is onzin dat ik aan hem zou laten merken dat er een crisis aan zat te komen.” Hij erkende wel dat hij het de PvdA duidelijk maakte dat het hem ernst was met het kabinetsvoorstel. Door voor de tunnel te kiezen, ontstond er geen tijdverlies bij de aanleg van de hsl-zuid en bleven de kosten binnen de perken, lichtte Kok toe. Zijn pressie resulteerde erin dat de PvdA de Bos-variant liet varen.

Voor de commissie bleek vrijdag dat er niet alleen binnen de PvdA onenigheid was over het tracé. Ook in het kabinet zaten niet alle bewindslieden op één lijn. Zo was minister Zalm van Financiën fel tegen de Bos-variant. Hij schreef in een brief dat „niet de indruk gewekt moet worden dat het kabinet de Bos-variant serieus neemt.”

Verkeersminister Jorritsma was het destijds met hem eens. Zij onderzocht weliswaar de Bos-variant op zijn haalbaarheid, maar zag hem niet als een serieus alternatief. Dat deed minister De Boer van VROM wel. Als compromis bedacht Kok toen de tunnel onder het Groene Hart. Als die tunnel er niet was gekomen, „hadden we een groot probleem gehad”, aldus De Boer vrijdag tijdens haar verhoor door de TCI.

De commissie gaat volgende week verder met haar verhoren over de hsl-zuid. Die spitsen zich toe op de aanbesteding en contractering van de spoorlijn en op de lessen voor de toekomst. Voor de verhoren zijn onder anderen de oud-bewindslieden Maij-Weggen, Netelenbos en -opnieuw- Jorritsma en huidig verkeersminister Peijs uitgenodigd, evenals GroenLinks-kamerlid Vos en NMa-baas Kalblfeisch.