„Bidden is een onderwerp dat mijn hart heeft”, zegt de hervormde predikant uit Katwijk aan Zee. Hij is gepromoveerd op onderzoek naar het karakter van het gebedsonderwijs in de Heidelbergse Catechismus. De catechismus zegt dat een christen moet bidden, maar zwijgt over de precieze uiterlijke vormgeving daarvan.

In de Bijbel komen verschillende gebedshoudingen voor, legt dr. Veerman uit. In de psalmen is onder meer sprake van „de ogen opslaan” (Psalm 123) en bidden met „opgeheven handen” (Psalm 141). „De profeet Elia bidt met zijn hoofd tussen zijn knieën en Daniël knielt voor de open vensters. In Johannes 17 bidt de Heere Jezus met opgeheven ogen, in 1 Timotheüs 2 gaat het over het uitspreiden van de handen.”

Waar komt het bidden met gevouwen handen en gesloten ogen vandaan?

„Het is een goede en mooie houding om je af te sluiten van de buitenwereld. Je trekt om het zo te zeggen een binnenkamer om je heen. De gesloten ogen komen als houding om rust te vinden voort uit de kloostertraditie. Het strengelen of tegen elkaar houden van de vingers komt uit de Germaanse cultuur. Met die houding naderde een vazal tot zijn heer.”

In sommige kerken staan bijvoorbeeld de mannen of de kerkenraadsleden tijdens het gebed.

„De Bijbel spreekt over staand bidden. In Markus 11 zegt de Heere Jezus: „Wanneer u staat te bidden…” Kerkvader Augustinus gaat er in zijn uitleg van het Onze Vader vanuit dat er staand gebeden wordt. Hij geeft de aanwijzing om te bidden met het gezicht naar het oosten. In de Free Church of Scotland is het vanouds gebruikelijk dat de hele gemeente staat tijdens het bidden. Op haar website nodigt die kerk andere kerken ertoe uit om die praktijk over te nemen als meest aansluitend bij het gebruik in de Bijbel. Ook in Nederland kom ik gemeenten tegen waar mannen, vrouwen en kinderen staan bij het stil gebed.”

Hoe is die verscheidenheid in gebedsvormen te waarderen?

„De gewoontes gaan niet terug op een bepaald voorschrift. Niet iedere manier is te herleiden tot de Bijbel. Sommige mensen zeggen daarom op grond van bepaalde teksten dat het beter is om met open handen te bidden. Maar ook dat is geen strikte regel. Er is geen houding waarvan je kunt zeggen: déze is het.

Ik wil benadrukken dat het erom gaat dat iemand bidt met het hart. Dat is de achterliggende gedachte van het sluiten van de ogen, bijvoorbeeld.”

Waarom wordt er in gereformeerde kerken niet knielend gebeden tijdens de dienst?

„Tijdens de Reformatie werden veel knielbanken weggehaald. De inrichting van de kerkgebouwen werd bepaald door de preekstoel met daarop de open Bijbel. In sommige protestantse tradities is het kerkinterieur minder ingrijpend veranderd. Daar zijn soms nog knielbanken in gebruik. Bij het persoonlijk gebed is de knielende houding wel gangbaar. Daarvoor zijn ook in devotieliteratuur van gereformeerden huize aanwijzingen te vinden.”

Het kringgebed lijkt aan populariteit te winnen. Hoe is die gebedsvorm Bijbels gezien te waarderen?

„Als de voorganger bidt tijdens de dienst, kan hij punten noemen die de gemeente aandraagt. Voor de biddagdiensten hebben de catechisanten gebedspunten voor mij opgeschreven. Dat is dus een soort tussenvariant.

Als mensen buiten de zondagse diensten om bijeen zijn, wordt er soms op andere manieren gebeden. Ik weet me erdoor gedragen dat er gebedsgroepen zijn die bidden voor kerk en predikant. Zulke initiatieven vind ik positief, met een aantal kanttekeningen. Het vraagt om eensgezindheid en een vorm die past bij de groep. De samenkomst moet positief opbouwend zijn. Je moet niet samenkomen met mensen die jou aanstaan en dan kritiek gaan uiten in de vorm van een gebed. Dat is onvruchtbaar. Er moet sprake zijn van een dienende houding.

Pas op voor de risico’s van vraaggebeden. Als je bidt, kijk dan naar het Onze Vader. Dat bevat de bede om het dagelijks brood, maar ook lofprijzing en schuldbelijdenis. En ook: Uw wil geschiede. Besef dat we onze nood bij de Heere neerleggen, maar dat een groot aantal bidders niet betekent dat er meteen een antwoord komt. Lees de Psalmen maar, waarin het ook gaat over beproeving, wachten en verwachten. De Heere kan een andere weg gaan dan wij denken.”

Hoe kan het coronavirus deze biddag een plek krijgen in het gebed?

„Zondag heb ik gebeden voor de mensen die verantwoordelijkheden hebben om hierin wijs te handelen. Voor het verplegend personeel, maar ook voor de overheden die maatregelen moeten nemen. Maar bid ook hierin vanuit het vertrouwen dat het leven in de hand van de Heere ligt. Hij kan beschermen en bewaren. Hij is machtiger dan een virus.”

„Blijf niet zitten voor de Koning”

Rien Uijl, voormalig directeur van stichting Friedensstimme, was vaak aanwezig in kerkdiensten in Centraal-Azië. Daar zag hij hoe baptisten tijdens het gebed niet bleven zitten, maar altijd knielden of gingen staan.

„Knielen zien christenen in landen als Rusland en Kazachstan als een uitdrukking van eerbied. Niet alleen in de kerk, maar ook thuis. Ze lezen ’s morgens en ’s avonds uit de Bijbel en beginnen en eindigen de dag op de knieën. Bij het gebed voor en na het eten staan allen om de tafel.

Christenen in Centraal-Azië begrijpen helemaal niet dat wij zittend bidden. Ze vinden dat oneerbiedig. Als ze me vragen waar zittend bidden in de Bijbel staat, moet ik het antwoord schuldig blijven. Knielen, staan, ter aarde vallen; het komt allemaal voor in de Bijbel, maar zittend bidden niet. Staand biddend zie je in Nederland nog wel, maar als dat al voorkomt, doen alleen de mannen dat.

In de jaren tachtig was ik met een Siberische jeugdleider op een bondsdag van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten. De jongeren hadden een actie gevoerd om het boek ”De Christenreis” van John Bunyan te laten drukken voor de Russische jeugd. Toen we terugreden, vroeg ik wat hij van de bijeenkomst vond. Hij vertelde me dat hij het als een geweldige belevenis had ervaren om met duizenden jongeren bijeen te zijn. Maar hij zei ook: „Ik begrijp niet dat iedereen ging staan toen voor de koningin het Wilhelmus werd gezongen, maar dat men bleef zitten tijdens het gebed voor de Koning der koningen.”

„Bidden doe je nooit genoeg”

In een hoek van de studeerkamer van dr. B. Wentsel staat een bidstoel. Elke dag begint de 90-jarige emeritus predikant uit de voormalige Gereformeerde Kerken in Nederland de dag daarop met gebed.

„Die bidstoel heb ik gekocht toen ik predikant was in Oudewater. Ik liep in Utrecht langs een meubelwinkel met tweedehands spullen. Daar stond de bidstoel, oud en verfomfaaid. Ik heb hem gekocht en opnieuw laten bekleden. Nu staat hij in de hoek van mijn studeerkamer.

Bidden is een belangrijke factor in het leven; je doet het nooit genoeg. De bidstoel is voor mij dan ook geen meubelstuk, maar een wezenlijk onderdeel van mijn leven. Een nederige, knielende houding is belangrijk. Het is een houding die God behaagt. Psalm 134 spreekt ervan: „En knielt eerbiedig voor Hem neer.”

Koning Salomo bidt bij de ingebruikname van de tempel. Hij doet dat staande, met zijn handen opgeheven. Het is een indringend gebed. Diezelfde indringendheid zie je terug in Handelingen 6. Voor de verkiezing van een ambtsdrager is er eerst het gebed. Dat staat centraal. Openbaring 8 laat ons zien dat de heiligen zelfs bidden om een strafgericht, omdat het kwaad, de zonde, zo groot is geworden.

Als er ernstige situaties zijn, ga ik op mijn knieën. Het is belangrijk om geconcentreerd en systematisch te bidden. En ook moet je er echt de tijd voor nemen. Het krachtig gebed van een rechtvaardige vermag veel. Zo was dat in de tijd van de Bijbel. En zo gebeurt dat nu nog, ook al zie je de gevolgen niet altijd gelijk.”