Wegwijs in een bos van richtingaanwijzers op verpakkingen
Als consument raak je de weg weleens kwijt als het gaat om wat je met alle verpakkingen moet. Hoe kun je ze het beste weggooien? Logo’s kunnen daarbij helpen. Het zijn wegwijzers, bedoeld om mensen te informeren. Verpakkingen staan er vol mee.
Het probleem bij logo’s is dat er in de loop der jaren heel veel bij zijn gekomen. De consument ziet door de bomen het bos haast niet meer. Het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) zette gangbare logo’s op een rij.
Een belangrijk verschil tussen logo’s is dat sommige vrijelijk te gebruiken zijn, terwijl andere echte keurmerken zijn die door erkende instituten worden toegekend. Bij de laatste categorie worden gebruikers van het keurmerk om de zoveel tijd tegen het licht gehouden.
Sommige keurmerken gelden internationaal en andere zijn alleen landelijk in gebruik. Maar in de huidige wereld kun je logo’s uit een ander land toch in je eigen supermarkt tegenkomen, een flesje Belgisch bier belandt zomaar in de Nederlandse bierspeciaalzaak of supermarkt en het logo op het etiket dus ook. Hetzelfde geldt voor het Duitse Der Blauwe Engel- (1) of Der Grüne Punkt-logo (2). Het eerste wordt toegekend aan producten die milieuvriendelijker zijn dan vergelijkbare producten en het tweede geeft aan dat de producent een opslag heeft betaald om de verpakking na gebruik in de afvalstroom te verwerken.
Recyclebaar
Echt ingewikkeld wordt het pas als een en hetzelfde logo in verschillende landen een andere betekenis heeft. De Möbiuslus (3) staat voor recyclebaar materiaal, maar in de Verenigde Staten betekent die dat het gaat om een verpakking die „recyclebaar materiaal bevat.” Op zich is dat niet erg, maar opnieuw: als een product de wereld over gaat, kan het logo de consument op het verkeerde been zetten.
In Nederland zien we de Möbiuslus vooral op verpakkingen die gemaakt zijn van papier en karton (4) en die gewoon in de oudpapierbak kunnen. Opmerkelijk is wel dat dit symbool misschien wel een van de bekendste is, maar niet een echt keurmerk en dus niet beschermd. Het zegt niets over de samenstelling van het materiaal, of de productie van de verpakking milieuvriendelijk is en evenmin over het artikel dat ermee wordt verpakt.
Afvalbak
Er zijn logo’s voor verpakkingen die deels van metaal zijn (5, 6) en die alleen maar aangeven dat het materiaal recyclebaar is. Het weinig gebruikte alu-logo (7), dat de ene keer met en de andere keer zonder ‘u’ wordt gespeld, geeft aan dat een verpakking (deels) uit aluminium bestaat.
Verder zijn er logo’s die simpelweg vragen de lege verpakking in de prullenmand (8) of glasbak (9) te gooien. Het logo van Plastic Heroes (10) stamt uit 2008 en begeleidde een campagne uit die tijd om aan te geven dat een verpakking bij het plastic afval mag of moet. Die campagne is allang voorbij en het logo verdwijnt geleidelijk.
Biologisch afbreekbaar
Het kiemplant-logo of seedling-keurmerk (11) geeft aan dat een verpakking voldoet aan de Europese norm voor composteerbare verpakkingen. Maar pas op! Het gaat om kunststoffen die gemaakt kunnen zijn van plantaardige materialen zoals zetmeel of suikerriet, maar evengoed van fossiele materialen. In elk geval zijn ze alleen onder ”gecontroleerde omstandigheden” biologisch afbreekbaar. Je mag ze dus niet in de gft-bak gooien. Zelfs industriële composteerinstallaties hebben er moeite mee. Hoewel deze materialen eruitzien als plastic, horen ze evenmin in de reguliere stroom plastic afval. Als ze daarin terechtkomen, kan het materiaal de kwaliteit van granulaat aantasten. Dat zijn plastickorrels die na het recyclingproces overblijven en de basis vormen voor hergebruik. Voorlopig moet dit soort materiaal dus bij het restafval.
Het OK Biobased-keurmerk (12) heeft exact dezelfde betekenis als het kiemplant-logo en is ontwikkeld door TüV Austria, een onafhankelijk Oostenrijks certificerings- en controlebedrijf. Een sterrensysteem vertelt iets over de hoeveelheid hernieuwbaar materiaal –zetmeel, cellulose of melkzuur– die erin zit.
TüV Austria kent daarnaast nog een viertal OK Compost-keurmerken. Die geven aan dat een verpakking juist wél volledig wordt afgebroken op de composthoop in de tuin (13).
Het Plantbottle-logo (14) komt van Coca-Cola en wordt ook door andere fabrikanten gebruikt om aan te geven dat petflessen voor maximaal 30 procent uit hernieuwbare grondstoffen bestaan en volledig recyclebaar zijn.
Duurzaam hout
Anders ligt het met het keurmerk van het Forest Stewardship Council –kortweg FSC– (15), dat internationaal is en aangeeft of hout, karton en papier van gerecycled of gecertificeerd hout komt. Het logo bestaat in drie varianten: 100 procent, recycled en mix. Het gaat hierbij om de herkomst van het materiaal, maar niet over de productie ervan.
Het FSC-logo lijkt sterk op een ander internationaal keurmerk voor duurzaam bosbeheer dat wordt toegekend door het Programme for the Endorsement of Forest Certification, PEFC (16).
Weggooiwijzer
Om de consument te dienen hanteert de Weggooiwijzer, die het KIDV zelf beheert, een handvol logo’s (17) waar simpelweg op staat wat je na gebruik met de verpakking moet doen: bij het oud papier, in de glasbak, bij het plastic of bij het restafval.
Die behoefte aan helderheid voelde ook Rijkswaterstaat, dat prompt een geheel eigen setje logo’s (18) ontwikkelde. Die pictogrammen worden overigens niet afgedrukt op verpakkingen, maar zijn bedoeld voor op treinstations en in de openbare ruimte.
Keurmerken die niet alleen wat over milieu-impact van de verpakking zeggen maar ook over de diensten en producten zelf zijn er ook. Een Europees keurmerk is EU Eco-label (19). Een Nederlandse variant wordt toegekend door Stichting Milieukeur (20), dat afzonderlijke logo’s hanteert voor food- en non-foodproducten. Producten met dit logo worden uitgebreid geanalyseerd op grondstoffen, energie en klimaat, schadelijke stoffen, verpakking en afval en water. Bij een product met het merkje van Milieukeur weet je dus zeker: niet allereerst de verpakking, maar vooral ook de inhoud vormt een duurzame keuze.
Wat moet in welke afvalbak?
Niet van elke verpakking –of onderdeel daarvan– is in één oogopslag helder in welke afvalbak ze moet. Hoe zit het bijvoorbeeld met schroefdeksels, doppen, kurken en etiketten op glas? Milieu Centraal, de onafhankelijke voorlichtingsorganisatie die consumenten helpt bij milieukwesties, stelt in zijn Afvalscheidingswijzer dat dergelijke zaken in de glasbak mogen. Het verwerkingsbedrijf kan ze er makkelijk uit halen.
Plastic flessen, flacons, bekers, bakjes, potten en tubes gaan naar het plastic afval. Op veel plastic verpakkingen staat het recycle-logo: een driehoekje van pijltjes met afgeronde punten. Een cijfer in het driehoekje geeft aan om welk soort plastic het gaat, PET, PVC, PP of PE of iets anders. „Belangrijk voor recyclingsbedrijven, oninteressant voor de consument”, aldus Heleen Slob van Milieu Centraal. „Voor de gebruiker telt alleen of een verpakking bij het plasticafval kan of niet.” Een verpakking moet leeg zijn, maar omspoelen is niet nodig.
Bekers voor yoghurt en room gaan bij het plastic afval. Milieu Centraal adviseert de aluminiumfolie die de beker afsluit los te trekken en mét de beker in de zak met plastic, metaal en drinkpakken te doen. De afvalverwerker filtert dit ‘seal’ er uit.
Kartonnen pakken voor sap en zuivel kunnen samen met het plastic in een zak. Die zak moet liefst transparant –en vooral niet zwart– zijn. Zwarte plantenpotten mogen eveneens niet bij het plastic afval en ook vleeswarenschaaltjes gaan naar het restafval, want de scheidingsinstallatie herkent het zwarte plastic niet.
Aluminium spuitbussen die onder druk staan moeten ook bij het restafval. De afvalverwerker haalt ze er in een later stadium alsnog uit voor hergebruik. Piepschuim is geen plastic en moet naar de milieustraat of bij het restafval, net als vette pizzadozen en chipszakken en de binnenkant van koffieverpakkingen. De aluminiumcoating laat zich niet scheiden van het plastic en maakt dat ongeschikt voor hergebruik. Bij twijfel luidt het advies van Milieucentraal: restafval.
