Dat zei premier Balkenende dinsdag tijdens een conferentie die hij in de Ridderzaal in Den Haag had belegd over de Europese waarden. Tot de aanwezigen behoorden politici en wetenschappers uit een groot aantal landen.

De minister-president zette uiteen dat de oorspronkelijke politieke motieven achter de integratie, die te maken hadden met het vestigen van vrede op het continent, geleidelijk zijn overschaduwd door de economische aspecten van het project. Daardoor ligt wat betreft de uitstraling van het opgetrokken bouwwerk het accent nu op markt en geld.

Tegen die achtergrond heeft Balkenende als huidig voorzitter van de EU het initiatief genomen om een debat op gang te brengen over de immateriële elementen die samenbinden. Hij wil daarmee voorkomen dat Europa, zoals hij het uitdrukte, een onbezielde machine wordt die uiteindelijk stilvalt.

De ontwerpgrondwet bevat reeds een opsomming van gezamenlijke waarden. De Franse oud-president Giscard d’Estaing, die een belangrijke rol speelde bij het opstellen van dat document, verwees daarnaar. Artikel 2 noemt in dit verband eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en de mensenrechten, in samenlevingen die zich kenmerken door pluralisme, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en verbod op discriminatie.

Ook Giscard signaleerde een sfeer waarin de lidstaten vooral opereren vanuit hun nationaal perspectief. Hij waarschuwde dat dit kan uitmonden in grote verdeeldheid en drong aan op een meer federale aanpak van de problemen. De beoogde constitutie is volgens hem de laatste kans om te vermijden dat de EU uiteenvalt in groepen landen met verschillende belangen.

Het voormalige staatshoofd liet later in een tv-interview nog eens zijn bedenkingen blijken tegen opname van Turkije in de Unie. Hij geeft er naar zijn zeggen de voorkeur aan om die natie een uitgebreid partnerschap op handsgebied aan te bieden in plaats van het volledige lidmaatschap. Eind dit jaar beslissen de regeringsleiders of en, zo ja, wanneer zij de toetredingsonderhandelingen starten met Ankara.