De studiedag, georganiseerd door de stichting Platform Appel Kerk & Israël, was een eerbetoon aan de in mei overleden prof. dr. Hans Jansen, die in 1981 zijn boek ”Christelijke theologie na Auschwitz” publiceerde. Prof. Jansen deed de laatste jaren van zijn leven onderzoek aan het Simon Wiesenthal Instituut in Brussel.

Emeritus hoogleraar prof. Smelik sprak tijdens de studiedag over ”De houding van het Nederlandse protestantisme tegenover het Jodendom in verleden en heden”. Al vroeg in de geschiedenis van de kerk werd het jodendom verguisd, aldus prof. Smelik tegenover de zeventig deelnemers. De kerk zou in plaats van de synagoge gekomen zijn: de vervangingstheologie.

De eerste barst in het christelijke bastion van het anti-judaïsme ontstond volgens hem toen de reformator Johannes Calvijn stelde dat er van een totale verwerping van het Joodse volk geen sprake kon zijn, omdat het verbond tussen God en de aartsvaders niet door mensen verbroken kan worden.

Baanbrekend

„De inzichten van de puriteinen over de rol van het Joodse volk in Gods heilsplan namen de Nederlandse oudvaders over”, zei de emeritus hoogleraar verder. Als voorbeeld noemde hij Wilhelmus à Brakel en de tot het christendom bekeerde Joden Isaac da Costa en Abraham Capadose.

De theoloog K. H. Miskotte verrichte volgens prof. Smelik baanbrekend werk door te stellen dat er voor de kerk geen toekomst is zonder Israël. „De visie van Miskotte werkte door in de kerkorde van de Protestantse Kerk, waarin staat dat de kerk gestalte dient te geven aan haar onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël.”

De laatste decennia is de kerkelijke belangstelling voor het Jodendom verflauwd en is er interesse voor de islam voor in de plaats gekomen, vervolgde de emeritus hoogleraar, die eerder Oude Testament, Hebreeuws en Joodse studies doceerde. Hij wees op de organisatie Kairos-Sabeel Nederland en op de predikant ds. Jan Offringa, die in een pamflet stelt dat de kerk prima zonder Israëltheologie kan.

Dr. Eeuwout Klootwijk, binnen de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk werkzaam op het gebied van kerk en Israël, zei in een reactie dat er volgens hem geen sprake is van een koerswijziging ten opzichte van de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël.

Yvonne Caluwaerts uit het Belgische Knokke was assistente van prof. Jansen aan het Simon Wiesenthal Instituut in Brussel. Ze sprak over ”De evolutie van de Joodse overlevingsstrategie volgens prof. dr. Hans Jansen”. Waarom mocht Israël niet bestaan in het Midden-Oosten? vroeg Hans Jansen zich af. Caluwaerts: „Omdat heel Palestina heilig moslimland is. De Joden hoorden er niet thuis. Ze waren een kankergezwel. Ten diepste ging het dus om een religieus conflict.”

Zegen

Anti-judaïsme evolueerde naar antisemitisme. De laatste jaren is er sprake van een revival van antisemitisme, stelde Caluwaerts. „In het anti-judaïsme worden Joden gehaat om wat ze geloven, terwijl in het antisemitisme de Joden gehaat worden om wie ze zijn.”

Om in een vijandige wereld te overleven, ontwikkelden de Joden een strategie van trouw blijven aan de Joodse religie en tegelijkertijd een zegen zijn voor anderen. Dat mislukte, aldus Caluwaerts. „Met een tweede strategie beoogden ze emancipatie en gelijke rechten. Ook dat mislukte. De derde strategie was het zionisme, het scheppen van een Joodse staat. Die strategie leidde tot de oprichting van Israël in 1948.”