Kinderen met autisme hebben vaak problemen met het invullen van hun vrije tijd. Ze spelen steeds met hetzelfde speelgoed en hebben voortdurend een ander nodig om hen bezig te houden.

Het is belangrijk dat ouders van een kind met autisme hun zoon of dochter leren begrijpen. Het gaat hierbij niet alleen om begrip van wat hun kind zegt, maar ook om begrip van wat het met zijn gedrag probeert duidelijk te maken. Een kind met autisme is namelijk vaak niet bij machte zijn boodschap verbaal tot uitdrukking te brengen en reageert daardoor nogal eens met heftig gedrag.

Het komt ook voor dat kinderen met autisme in een eigen wereld leven en in hun spel weinig aansluiting zoeken en vinden bij andere kinderen. Deze kenmerken maken het spelen met anderen lastig.

Keuzes maken

Er spelen ook nog andere factoren mee die het voor een kind met autisme moeilijk maken om zelfstandig tot speelgedrag te komen. Voordat een kind kan beginnen met spelen of ontspannen moet het namelijk weten wat daarin de mogelijkheden zijn.

Vaak kun je het speelgoed waarmee een kind zich kan bezighouden concreet zien. Er zijn echter ook tal van activiteiten te bedenken die een beroep doen op het verbeeldingsvermogen. Daarin hebben kinderen met autisme echter vaak te maken met beperkingen.

Lego

Het is daarom raadzaam de keuzemogelijkheden voor Rik te visualiseren. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld met voorwerpen. Als hij moet kiezen wat hij in zijn vrije tijd gaat doen, kunnen de ouders van Rik per activiteit een voorwerp tonen dat daarvoor gebruikt wordt. Bij het spelen met lego zou dit bijvoorbeeld een legoblokje kunnen zijn.

Een andere manier om keuzemogelijkheden aan te bieden is het gebruiken van afbeeldingen of tekst. Welke manier het effectiefst is, verschilt per situatie.

Om vervolgens uit de verschillende opties een keuze te maken, moet je vooraf kunnen bedenken wat de consequenties van iedere keuze zijn. Vanwege hun gebrek aan verbeeldingsvermogen is dit voor kinderen met autisme soms een haast onmogelijke opgave.

Het is goed om duidelijk te maken dat het moeten kiezen niet als straf bedoeld is. Zo kunnen de ouders uitleggen dat keuzes maken altijd verlies betekent en Rik vervolgens troosten met de gedachte dat de weggestreepte activiteit bij een andere gelegenheid aan de beurt zal komen.

Wanneer het echt te moeilijk voor Rik is om zelfstandig een keuze te maken, kunnen zijn ouders hem hierbij helpen door het keuzeaanbod te beperken tot bijvoorbeeld twee gevisualiseerde activiteiten. Het biedt Rik ook extra duidelijkheid als het aanbieden van de verschillende opties op een vaste plek gebeurt. Hij begrijpt dan beter dat er van hem een keuze verwacht wordt.

Onmacht

Het is een aandachtspunt dat Rik zijn keuzes niet maakt op basis van criteria die er niet toe doen. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat hij steeds kiest voor het grootste voorwerp, zonder te kijken naar de betekenis daarvan. Het is daarom van belang geregeld te variëren in de volgorde en de manier waarop je de opties aanbiedt.

Het is daarnaast belangrijk om te weten of de spelkeuze van Rik gebaseerd is op motivatie of op onvermogen. Als de keuzemogelijkheden voor hem niet helder zijn, bestaat de kans dat hij uit onmacht steeds voor hetzelfde speelgoed kiest.

Het komt ook voor dat kinderen met autisme vanuit een soms heel beperkte interesse steeds voor hetzelfde speelgoed kiezen; hun bijzondere belangstelling ligt nu eenmaal bij een bepaalde activiteit.

Om die fixatie te doorbreken, is het raadzaam een grens te stellen aan de tijd die er aan de desbetreffende activiteit besteed mag worden. Het kan ook nodig zijn om de ruimte die het kind met zijn activiteit mag gebruiken te begrenzen. Het gebruik van een speelkleed kan hiervoor een handig hulpmiddel zijn.

Plezier

Om een eenzijdige belangstelling voor steeds hetzelfde speelgoed te doorbreken, kunnen de ouders Rik op een aangepaste manier in contact brengen met een nieuwe activiteit. Het is raadzaam om vanuit bestaande interesses nieuwe activiteiten aan te bieden en daarin zelf variatie aan te brengen.

Bereid nieuwe activiteiten wel altijd voor. Door vooraf duidelijkheid te scheppen over de vragen wie, wat, waar en wanneer kun je de weerstand tegen een nieuwe activiteit verminderen. Laat het niet aan Rik zelf over om te ontdekken wat de bedoeling is, maar speel samen met hem en doe dingen voor.

Over het algemeen geldt dat hoe concreter het doel van de activiteit is, hoe meer plezier Rik zal ervaren aan het spel. Ook hier geldt dat het visueel maken van de spelregels Rik meer duidelijkheid zal geven.

Er bestaan ook therapieën om spelvaardigheden aan te leren. Een voordeel van het aanvaarden van hulp van buitenaf is dat hulpverleners met een ‘nieuwe’ blik naar het speelgedrag van Rik kunnen kijken.

Het is heel begrijpelijk dat ouders graag willen dat Rik met andere kinderen speelt. Toch is het voor hen goed om zich te realiseren dat het alleen kunnen spelen de eerste stap is in het leerproces om met anderen te spelen. Het alleen spelen vraagt namelijk de sociale vaardigheid om voor een bepaalde tijd geen beroep te doen op een ander om zich te vermaken.

Empathie

In het samen leren spelen zijn verschillende fases te onderscheiden. Te denken valt aan het alleen bezig zijn, het verdragen van nabijheid, het uitvoeren van parallelle activiteiten, het delen van materiaal, het respecteren van de beurtrol, het gehoorzamen van eenvoudige regels en het omgaan met wederkerigheid in het spel.

Een kind met autisme doorloopt deze fases vaak moeizamer. Die moeite ontstaat naarmate er op sociaal niveau meer empathie en samenwerking met andere kinderen gevraagd wordt. Dit is het kenmerk van autisme en een van de belangrijkste redenen waarom deze stoornis als een beperking ervaren wordt.

Stapjes

Het is goed om als ouder voor ogen te houden dat het doel van spelen ontspanning is. Het hebben van plezier is belangrijker dan de manier waarop dat gecreëerd wordt.

Om Rik te helpen in zijn sociale ontwikkeling is het belangrijk om in kleine stapjes te denken. De eerder geschetste niveaus kunnen nog verder opgedeeld worden in moeilijke en makkelijke tussenstapjes. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om het leren delen van materiaal als persoonlijk doel te stellen en daar stapje voor stapje een steeds hogere moeilijkheidsgraad in aan te brengen.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan de medewerkers van Eigenwijzer. Dat kan door de situatie en de (gezins)-omstandigheden te mailen naar wijs@rd.nl of te sturen naar RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.

Tips

Maak duidelijk waar er wel gespeeld kan worden en waar niet.

Maak een selectie uit de mogelijkheden die er zijn om vrije tijd op te vullen.

Visualiseer de keuzemogelijkheden.

Varieer de volgorde waarin de keuzemogelijkheden aangeboden worden.

Kies een vaste plek in huis waar keuzes gemaakt moeten worden.

Houd voor ogen dat het belangrijk is dat uw kind plezier heeft en richt u minder op de manier waarop dat plezier tot stand komt.

Gebruik expertise van andere betrokkenen om spelvaardigheden aan te leren.