Zelf naar de supermarkt, de straat op zonder een horde fotografen achter je aan te krijgen en je boterham verdienen met een baan waarvoor je gewoon moet solliciteren. Voor de eerste troonopvolger is zo’n leven simpelweg niet aan de orde. Die is in de wieg gelegd om koning of koningin te worden. Maar hoeveel vrijheid hebben zijn broers en zussen om zelf hun leven in te richten?

Harry en Meghan lieten vorige maand een bom ontploffen toen ze hun langgekoesterde wens van meer vrijheid omzetten in een publiek besluit. Ze zouden een stap terugdoen in hun koninklijke bestaan, gedeeltelijk in Canada gaan wonen en financieel onafhankelijk worden.

Maar een minder prominente rol claimen, dat ging niet zomaar. Koningin Elizabeth respecteerde hun wens, maar bood alleen de optie van een harde ”megxit”. Het is van tweeën één, vond de 93-jarige Queen. Of volwaardig lid van het koningshuis met alle bijbehorende verplichtingen en privileges. Of een positie zonder koninklijke titels, zonder toelage, zonder belastinggeld voor de renovatie van je huis, zonder officiële optredens, zonder militaire functies. Parttimeprinsen staat het Britse ‘familiebedrijf’ niet toe.

In andere Europese landen moeten prinsen en prinsessen minder moeite doen om zich te ontworstelen aan de gouden kooi. Sterker nog, steeds vaker zet het staatshoofd zelf zijn familie op afstand van de troon.

Nederland: gewonemensenbaan voor Constantijn

Wat in Groot-Brittannië onmogelijk bleek, is in Nederland normaal. Het leven van de Nederlandse prins Constantijn speelt zich grotendeels buiten de schijnwerpers af. De inhuldiging van zijn broer in 2013 heeft daar weinig aan veranderd. Op Prinsjesdag en Koningsdag is Constantijn present. Af en toe laat hij zijn gezicht zien bij een prijsuitreiking, vrijwilligersactiviteit of familiebijeenkomst, maar dat is het dan.

„Het begrip van reservekoning zegt me niets, ik voel me geen bankzitter. Bovendien is Amalia reservekoningin”, zei prins Constantijn in 2006 al tegen De Telegraaf. Hij beloofde: „Als Willem-Alexander er behoefte aan heeft, zal ik mijn broer straks zo veel mogelijk in het openbaar en achter de schermen bijstaan.”

Constantijn geniet nog altijd veel vrijheid. Het gezin woont nu weliswaar in Den Haag, maar kon eerder probleemloos verhuizen naar Londen en Brussel. Beatrix’ jongste zoon verdient zijn geld als ambassadeur voor start-ups. Een uitkering van de staat krijgt hij niet en zijn kinderen zijn geen lid van het Koninklijk Huis. Bij de zoons van prinses Margriet was dat nog anders.

De keuze voor een ander leven van ‘collega’ Harry in Groot-Brittannië noemde Constantijn dapper. „Omdat hij eigenlijk ook niet goed weet waar hij nu instapt. Ik denk dat er nog heel veel over hen heen zal komen”, zei de prins, die zich in zekere zin verbonden voelt met Harry – broer van de toekomstige koning. Al is het Britse koningshuis volgens hem eigenlijk niet te vergelijken met dat van Nederland. „Ik zit wel in het Koninklijk Huis, maar daarbuiten moet ik, en mijn broer ook toen hij nog leefde, gewoon mijn eigen boterham verdienen. Zij zitten meer vast tussen die twee werelden.”

België: jaloers op Nederlandse model

Als er één land is dat worstelt met zijn reserveprins en -prinses is het België. Bij het aantreden van koning Filip kreeg zijn zus Astrid het takenpakket ”handelsmissies”. Sindsdien reist de prinses de hele wereld over met zakenmensen. In november vertegenwoordigde ze haar broer nog bij de grootste handelsreis ooit, toen ze met ruim 600 man China bezocht.

Voor zijn koningschap ging Filip zelf op pad met het Belgische bedrijfsleven. Intussen is de frequentie van de trips teruggeschroefd van vier naar maximaal twee per jaar, omdat de overheid wilde schrappen in het budget. Een teleurstelling voor de prinses, die met de troonswisseling ook al taken moest inleveren.

Groter probleem vormt jongere broer Laurent, het zogenoemde zwarte schaap van de koninklijke familie. België weet zich eigenlijk al jaren geen raad met de prins. Die zit bekneld tussen de plichten die de prinsentitel met zich meebrengt en de drang om zijn eigen gang te gaan. Een vastomschreven taak heeft Laurent niet, maar hij ontvangt wel een uitkering – iets wat zijn vader in 1993 regelde. Dat roept regelmatig discussie op, waarbij de Belgen verwijzen naar het voorbeeld van Nederland.

De afgelopen jaren kortte de regering al op zijn salaris en vroeg ze Laurent verantwoording af te leggen van zijn werkzaamheden. Ook dat verloopt niet soepel: de prins begaf zich zonder toestemming in politiek vaarwater en gaf allerlei bezoekjes op als openbare optredens.

Koning Filip hoopt dat het in de toekomst anders gaat. Zijn kinderen, behalve de eerste troonopvolger, zullen later geen dotatie meer krijgen.

Noorwegen: discussie over prinsessentitel

In Noorwegen leiden het leven en de loopbaan van de reserveprinses geregeld tot discussie. Al bij haar huwelijk in 2002 verloor prinses Märtha Louise zowel haar koninklijke toelage als de titel koninklijke hoogheid. De zus van kroonprins Haakon ging verder door het leven als ”hoogheid” en moest zelf de kost zien te verdienen. Ze begon een productiebedrijf.

Vorig jaar bracht de prinses de Noren flink in beroering omdat ze haar titel gebruikte voor commerciële activiteiten. Een spirituele tour onder de naam ”De prinses en de sjamaan” zorgde voor veel ophef. Na een gesprek met het paleis betuigde Märtha Louise spijt. Ze beloofde haar titel niet meer zakelijk te gebruiken en maakte speciale werkaccounts aan op sociale media. Prinses is ze voortaan alleen nog privé of wanneer ze namens het koninklijk huis naar buiten treedt.

De pijn zit in Noorwegen ook in de aard van Märtha Louises werk. De prinses zegt met dieren en engelen te communiceren en deelt die ervaringen via workshops, op haar engelenschool en in boeken. Sommige Noren vonden dat de prinses haar titel helemaal moest opgeven. Daar verzette Märtha Louise zich tegen.

Zweden: koning kiest voor kleiner koningshuis

De Zweedse prins Carl Philip, broer van kroonprinses Victoria, combineert een gewone job met publieke taken. Samen met prinses Sofia legt hij geregeld bezoeken in het land af. Hoewel hij ook een uitkering ontvangt, runt de prins een succesvolle designstudio.

Zijn kinderen zijn sinds vorig jaar oktober geen lid meer van het koninklijk huis, toen koning Carl Gustaf besloot in te krimpen. Sindsdien mogen de kinderen van Carl Philip en prinses Madeleine niet meer worden aangesproken als koninklijke hoogheid, al blijven ze wel hertog of hertogin. Ook hoeven ze later geen koninklijke taken te vervullen en zal de Zweedse belastingbetaler niet zorgen voor hun inkomen.

Carl Philip en Sofia zijn maar wat blij met dat besluit. „Alexander en Gabriel zullen vrijere keuzes in het leven hebben”, lieten ze via Instagram weten. Zus Madeleine koos al voor een leven verder buiten de schijnwerpers door met haar gezin tijdelijk te verhuizen naar Florida.

Denemarken: reserveprins is af en toe regent

Een soortgelijk besluit nam koningin Margrethe al eerder over de kinderen van haar tweede zoon, prins Joachim. Die zullen zelf de kost moeten verdienen. In tegenstelling tot hun vader, die een uitkering van de staat krijgt, hoewel hij niet bijster veel activiteiten onderneemt.

Behalve als Joachim zo nu en dan optreedt als regent. De Deense grondwet eist dat er altijd een troongerechtigd lid van de koninklijke familie in het land is. Als koningin Margrethe in het buitenland is, wijst ze een vervanger aan die alle taken van haar overneemt. Die zet dus handtekeningen en beëdigt ministers. Zo ook Joachim.

De komende tijd is het regentschap voor hem niet aan de orde, want de Deense prins woont met zijn gezin tijdelijk in Parijs, waar hij een militaire training volgt.

Spanje: tweederangsprinses levert taken in

Bij zijn aantreden in 2014 nam koning Felipe van Spanje rigoureuze maatregelen. Hij besloot dat zijn twee oudere zussen Elena en Cristina straatsrechtelijk niet langer deel uitmaakten van de koninklijke familie. Elena was haar hele leven actief geweest voor het ‘familiebedrijf’, maar hoefde vanaf dat moment geen officiële taken meer te vervullen. Ook de geldkraan van het rijk werd voor de dames dichtgedraaid.

Naar verluidt een teleurstelling voor prinses Elena. Een jaar voor Felipes troonsbestijging, bij haar vijftigste verjaardag, zei ze nog: „Ik vind het heel interessant om me voor Spanje te mogen inzetten. Ik heb interessante mensen mogen ontmoeten en dingen meegemaakt die mij als persoon hebben helpen ontwikkelen.”