De bisschop van Oxford Steven Croft ziet overal verhitte debatten van mensen die nauwelijks naar elkaar luisteren. „Ook verklaringen van de kerk worden compleet uit verband getrokken.”

Een van de uitspraken van de Church of England was dat de uitslag van het referendum moet worden gerespecteerd. „Als kerk moeten we niet een standpunt innemen, maar een plek zijn van verzoening, waar mensen samenkomen en samen vooruitkijken.”

Kerkmensen moeten wél een bijdrage aan het debat leveren, vindt bisschop Croft. „Mensen mogen niet zwijgen, nee, het land verkeert in een crisis. We hebben een boodschap van Christus en van hoop.”

Uit onderzoek blijkt dat van de anglicaanse kerkgangers twee derde voor vertrek uit de EU heeft gestemd. Dat is veel hoger dan het landelijke percentage van 52 procent. Uit dezelfde peiling komt echter ook naar voren dat de geestelijkheid in meerderheid tégen de brexit is. Ook het Bijbelgetrouwe deel van de kerk (de evangelicalen zowel als de charismatischen) zou het liefst in de EU blijven.

Volgens Daniel Webster, woordvoerder van de Evangelical Alliance, de beweging van de Bijbelgetrouwe Engelsen, is de scheiding tussen stad en platteland sterk terug te zien in de opinies over de brexit. „In de aanloop naar het referendum van 2016 heb ik in twee kerken een avond verzorgd. De eerste in een klein dorp. De overheersende mening was daar duidelijk tegen de EU. En later in Londen. Daar stemde men massaal voor blijven.”

Achterban

Dat de anglicaanse evangelicalen tegen de brexit stemden, wil niet zeggen dat álle evangelicalen voor de EU zijn, zegt Webster. Hij vermoedt dat zijn achterban toch neigt naar vertrek uit de EU. „In 2015 hebben wij voorafgaand aan de verkiezingen een opinie-onderzoek laten doen. Toen bleek onze doelgroep de gewone politieke verhoudingen te reflecteren, maar wel met een lichte neiging naar rechts, onder meer naar UKIP (United Kingdom Independence Party, EvV), die pleitte voor een referendum over de EU. Dat kan ook samenhangen met demografie. Oudere mensen zijn conservatiever in hun geloof. We weten dat jonge mensen over het algemeen tegen brexit zijn, en ouderen neigen naar vertrek uit de EU.”

Bisschop Croft is zelf direct betrokken bij de regeling van de brexit, omdat hij behoort tot de 26 bisschoppen die namens de staatskerk lid zijn van het Hogerhuis. Samen met zijn collega’s heeft hij de afgelopen jaren gewezen op de mogelijkheden om de verschillen met liefde en vriendelijkheid te overbruggen. Ook heeft hij keer op keer aandacht gevraagd voor de bescherming van de armen na de brexit.

Zulke bijdragen zijn volgens de bisschop welkom in het Hogerhuis. Want, zo stelt hij, dat huis is niet zo gepolariseerd als het Lagerhuis. Het taalgebruik in de Eerste Kamer is bovendien gematigder dan in de Tweede Kamer. „Er worden daar sterkte woorden gebruikt in debatten. Dat is voor veel mensen verontrustend. Maar na negatieve reacties op die sterke taal, zijn er wel tekenen dat ze hun woordkeuze wat aanpassen.”

Volgens Richard Chapman, die vanuit het hoofdkantoor van de Church of England contact houdt met leden van het parlement, kiezen de bisschoppen in het Hogerhuis voor gemeenschapsvorming. „De kerk heeft geen mening over de EU, maar wil wel de verdeeldheid bestrijden. Niet alleen 26 bisschoppen stemmen altijd hetzelfde, maar dit is de rode lijn in het bestrijden van polarisatie.”

De geestelijken stemden in het Hogerhuis wel voor het activeren van artikel 50, dat de procedure tot uittreden in gang zette. „Daar ontkwamen ze niet echt aan. Dat lag in lijn met het referendum. En bovendien is het niet aan het niet-gekozen Hogerhuis om een besluit van het gekozen Lagerhuis te blokkeren”, aldus Chapman.

Naast de zorg over de sociale samenhang binnen Groot-Brittannië, heeft de Engelse kerk ook een direct belang bij de EU, benadrukt de medewerker op het hoofdkantoor van de Anglicaanse Kerk. „Wij hebben een officieel bisdom in Europa, waarvan de bisschop in Gibraltar zit. Het is in ons belang dat de anglicaanse kerken in Europa gewoon kunnen blijven functioneren en dat onze bisschop daar kan blijven. Dat verlangen leggen wij ook daadwerkelijk bij de regering neer.”

Soevereiniteit

Eén van de geestelijken van de Kerk van Engeland die zich uitspreekt vóór de brexit, is de vrouwelijke predikant Lynda Rose, tevens leider van de lobbygroep Voice for Justice UK (VfJUK). „Ik vind de nationale soevereiniteit belangrijk. Er zijn diverse maatregelen vanuit de EU die niet passen in een christelijk wereldbeeld. Maar christenen zijn hier heel verdeeld over. Als Voice for Justice kunnen we ons er daarom niet te uitdrukkelijk over uitlaten.”

Ditzelfde patroon is terug te zien bij vrijwel alle orthodox-christelijke organisaties in Groot-Brittannië. Veel instellingen riepen voorafgaand aan het referendum in 2016 op tot gebed en een weloverwogen keuze. Als bekende kopstukken zich uitspraken voor of tegen, deden ze dat uitdrukkelijk op persoonlijke titel.

Ook de organisatie Christian Concern heeft zich nooit uitgesproken over de Europese Unie. In het kantoor in het centrum van Londen vertelt woordvoerder Tim Dieppe echter dat hij in 2016 op persoonlijke titel een verdediging van de brexitstem heeft geschreven. „Ik ben daarin terug gegaan naar de Toren van Babel. God scheidde de mensen daar tot afzonderlijke volken. Die hebben een eigen taal, cultuur en geschiedenis, wat uitmondt in eigen wetgeving. Dat al die volken naast elkaar bestaan, beperkt de concentratie van macht. En dus ook het misbruik van macht. Ik denk dat je daarin Gods hand kunt zien. Hij wil dat we naar die wijsheid leven.”

Dieppe ziet in de EU een soort imperialistisch project. „Je bent óf een nationalist óf een imperialist. Hitler was duidelijk het laatste. Dat geldt ook voor de EU. Mensen als Juncker en Verhofstadt willen niet voor niets een verenigd Europees leger.” Hij is wel voor de Britse unie (van Engeland, Wales, Schotland en Noord-Ierland). „Ik zie daar meer eenheid van taal en cultuur dan in Europa.”

Dieppe heeft geen bezwaar tegen handelsovereenkomsten met andere landen. „Samenwerken van naties is prima. Maar de EU maakt duizenden wetten, die gelden voor alle lidstaten. Onze democratische instellingen mogen die niet behandelen; onze regering legt daar geen verantwoording over af; en zo verliest ons volk zeggenschap over onze eigen bestemming. Bovendien mijdt de EU in officiële teksten bewust elke verwijzing naar het christendom.”

Afgezwakt

Nu de brexit naar verwachting volgende week een feit is, nemen angst en onzekerheid toe, vertelt Croft. „Een no-deal-brexit leek lang reëel, maar dat gevoel is wel een beetje afgezwakt. Toch blijft de toekomstige relatie met de EU nog onduidelijk.”

Juist in deze tijden van onzekerheid kunnen christenen een verschil maken, meent de bisschop. Om ze daarbij te helpen, heeft het bisdom Oxford een lijst met twaalf tips gepubliceerd (zie: Kerkelijke tips rond brexit). „Mensen voelen zich daardoor minder verlamd en gaan zien hoe ze door kleine dingen iets kunnen betekenen.”

Hoe succesvol de kerk is in het bieden van hoop tijdens de onzekere brexitperiode, weet Croft niet precies. „Het is moeilijk om succes te meten. Maar wat lokale christenen doen, heeft wel invloed. Het voorkomt op z’n minst een nóg slechtere tijd dan die we nu al hebben. De afgelopen tijd wordt gekenmerkt door de opkomst van een nieuwe identiteit: de brexitidentiteit. Maar onze identiteit is gegrond in Christus, en niet in onze positie tegenover de EU.”

De verdeeldheid in de Britse samenleving komt volgens Croft niet alleen door de brexit. „Volgens mij was die verdeeldheid er allang. De verschillen tussen arm en rijk, etniciteit, noord en zuid kwamen in de jaren 90 en iets daarna niet zo sterk aan het licht. Maar na de economische crisis van 2008 werden de verschillen groter. Daarna is de financiële situatie niet voor iedereen verbeterd. Dit zie je niet alleen in het Verenigd Koninkrijk met de brexit, maar ook rond de ‘gele hesjes’ in Frankrijk, de migratie in andere EU-lidstaten of de onafhankelijkheidsbeweging in Spanje. De brexit past dus in een patroon.”

Kerkelijke tips rond brexit

Het bisdom Oxford, onder leiding van bisschop Steven Croft, bracht een plan met twaalf concrete tips rond brexit aan christenen.

• Steun de voedselbanken in uw omgeving. Als de voedselprijs stijgt, is de voedselbank meer nodig.

• Zie om naar de eenzamen en kwetsbaren. Het angstniveau kan stijgen. Klop bij buren op de deur en controleer of alles in orde is.

• Zie om naar EU-burgers in uw buurt. Dit is een moment voor vriendschap en liefde voor de vreemdeling.

• Zorg voor toegang tot goed advies over migratie, reizen, schulden en financiële steun.

• Denk aan de behoeften van jongeren. Scholen en kerken kunnen een toevluchtsoord zijn voor kinderen, die misschien overstuur en angstig zijn.

• Steun officiële instanties. Wijs ook anderen op plannen en diensten van uw lokale overheid.

• Denk na over de behoeften van uw omgeving. Wat zijn de lokale uitdagingen in uw omgeving?

• Werk samen met andere kerken, geloofsgemeenschappen en liefdadigheidsinstellingen.

• Breng mensen bij elkaar om ze naar elkaar te laten luisteren, om te horen wat iedereen bezighoudt.

• Waak over andere geloofsgemeenschappen en etnische minderheden. Na het referendum in 2016 namen haatmisdrijven toe.

• Moedig een eerlijk debat aan. Wees niet bang voor de politiek, maar stap erin met een boodschap van geloof, hoop en liefde.

• Bid zowel thuis als in het openbaar voor wijsheid voor degenen die ons leiden, voor verzoening tussen gemeenschappen en voor stabiliteit van onze regering.