Het is bekend dat Staphorst voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog drie werkkampen had: Beugelen, Conrad en het Wiede Gat. In 1942 zaten hier in totaal 344 Joodse mannen. Er was echter nog een vierde kamp, dat in de vergetelheid raakte. In tegenstelling tot de andere kampen zaten daar geen Joden.

Dat het onderkomen aan de Rijksparallelweg tussen Meppel en Staphorst er stond, is een feit. De locatie en de afmetingen zijn ook bekend. Waarschijnlijk ging het om zes barakken. Een daarvan diende vlak na de bevrijding als noodvoorziening voor hotel Waanders dat door de Duitsers in brand was geschoten. Zaterdag gingen vrijwilligers van de Stichting Werkgroep Archeologie Regio Staphorst (SWARS) en de landelijke archeologievereniging AWN op zoek naar sporen uit het verleden.

De Stichting Historieherstel 2017 is initiatiefnemer van het onderzoek naar het vierde werkkamp dat in en voor de oorlog nabij de kerkheuvel aan de Olde Kerkhofsweg heeft gestaan. De Nederlandse Arbeidsdienst (NAD), waar dit kamp mogelijk onder viel, had als doel het Nederlandse volk op te voeden in het nationaalsocialistische gedachtegoed. De kampen waren op militaire leest geschoeid.

Omdat het vierde kamp in de nevelen van de tijd is verdwenen, doet de Stichting Historieherstel 2017 onderzoek. De Stichting herbouwt een oude klokkenstoel die tot 1752 bij de voorloper van de huidige Grote Kerk aan de Olde Kerkhofsweg op het erf stond. Deze locatie grenst aan de plek van het oude werkkamp aan de Rijksparallelweg. Om die reden duikt de stichting in het verleden om duidelijkheid te krijgen.

Geroofd

Aan de Olde Kerkhofsweg verrijst in mei van dit jaar de klokkenstoel met daarin twee klokken. De gerestaureerde Van Wou-klok uit 1512 die zestig jaar in de tuin van de Grote Kerk stond en de replica van de Mariaklok uit 1417 komen in de stoel te hangen. Beide klokken werden geroofd door de Duitsers. De van Wou-klok kwam kapot terug, de Mariaklok verdween spoorloos.

Het is zaterdag bitterkoud op het maïsland waar ooit het kamp stond. Het land is eigendom van de hersteld hervormde kerk. De kou schrikt de met metaaldetectors uitgeruste club vrijwilligers niet af. Arjan Vrielink (48) is een van hen. Hij vindt meerdere kogelhulzen. Als de speurders wat aantreffen, plaatsen ze een prikker in de grond met roodwit lint. „Het is bekend dat de Duitsers met mitrailleurs en gewone geweren op overvliegende Engelse vliegtuigen schoten vanuit dit kamp. Dat verklaart wellicht de hulzen die wij vinden. Het is ook bekend dat Engelsen een tankwagen raakten”, zegt Roelof Talen van de Stichting Historieherstel.

Ook bijzonder zijn koperen plaatjes die de vrijwilligers in de grond vinden. Het zijn er opvallend veel. De meeste zijn verbogen en in slechte staat, maar eentje is prachtig. Duidelijk is het getal 80 te lezen. „Wellicht zaten die op een deur of op kisten of kratten”, denkt Fré Spijk, ook van Historieherstel. Verder trekken de mannen gereedschap uit de grond, knopen en glaswerk. Geen schatten, maar volgens de Stichting Historieherstel zijn het bewijzen dat het kamp er stond.

Het onderzoek gaat door. De speurneuzen krijgen binnenkort filmbeelden te zien, gemaakt in Staphorst van dit werkkamp. „Langzaam wordt steeds meer duidelijk”, zegt Talen. Zo hoorde hij onlangs dat er voor en in de oorlog lorries liepen op rails van dit kamp richting Rouveen om zand af te voeren om bijvoorbeeld sloten mee te dempen. Rouveen was veen, dit deel van Staphorst had goede grond en het gebied was wat hoger. Het is niet ondenkbaar dat allerlei zaken tussen het zand uiteindelijk in Rouveen terechtkwamen.