Over de hele wereld zijn meer dan 19.000 cultuurmonumenten, natuurlandschappen en andere bezienswaardigheden te vinden die op de Werelderfgoedlijst van Unesco staan. Ze verdienen bescherming vanwege hun schoonheid en hun kwetsbaarheid.

In de monumentale ”Atlas van het Werelderfgoed” (met een gewicht van 5 kilo) zijn ze allemaal terug te vinden; een imponerend naslagwerk met schitterende foto’s, overzichtelijke kaarten en informatieve teksten. De uit het Duits vertaalde atlas verscheen onder auspiciën van de Vlaamse en Nederlandse Unesco Commissies.

In 1972 sloot Unesco –Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur– een „overeenkomst inzake de bescherming van het cultureel en natuurlijk erfgoed van de wereld.” De organisatie telt 193 lidstaten en heeft haar hoofdzetel in Parijs. Op de Werelderfgoedlijst staan gebouwen en gebieden die „van uitzonderlijke en universele waarde zijn uit historisch, artistiek of wetenschappelijk oogpunt.”

Uitzonderlijk

De lijst kent twee soorten erfgoed: cultureel en natuurlijk werelderfgoed. Daarnaast zijn er biosfeerreservaten (waarbij de relatie tussen natuur en mens centraal staat) en Global Geoparks, vindplaatsen van fossielen, grotten, mijnbouw en rotsformaties.

„De titel ”Werelderfgoed” is alleen weggelegd voor plekken van uitzonderlijke universele waarde”, schrijven Marc Verenne en Kathleen Ferrier, voorzitter van respectievelijk de Vlaamse en de Nederlandse Unesco Commissie, in het voorwoord van de atlas. „Deze sites, van archeologische vindplaats en monumentaal gebouw tot indrukwekkend landschap of natuurpark, zijn dragers van ons collectieve geheugen.”

De Unesco-lijst is in ontwikkeling; jaarlijks komen er nieuwe werelderfgoederen bij. De atlas opent dan ook met de laatste toevoegingen: onder meer het Guggenheim Museum in New York, nationaal park Vatnajökull in IJsland, het waterbeheersysteem van het Duitse stadje Augsburg, de Iraakse (en Bijbelse) stad Babylon en trekvogelreservaten aan de kust van de Gele Zee in China.

Europa kent veruit de meeste cultuurmonumenten. Nederland telt er negen, inclusief het historische centrum van de haven van Willemstad op Curaçao. De andere zijn onder meer het Woudagemaal in Lemmer, droogmakerij De Beemster, het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht, Schokland en omgeving en de Stelling van Amsterdam. Qua natuur legt Europa het af tegen Afrika, Australië of Amerika. Nederland heeft in deze categorie bijvoorbeeld ‘alleen maar’ de Waddenzee als Unesco-erfgoed.

Soms wrijf je bij het doorbladeren van de atlas even de ogen uit. „Er zijn ook werelderfgoederen die herinneren aan duistere bladzijden uit de geschiedenis van de mensheid”, luidt de toelichting bij een luchtfoto van het eiland Namu, onderdeel van de Bikini-atol bij de Marshaleilanden in de Grote Oceaan. Tussen 1946 en 1958 voerden de Verenigde Staten hier 67 kernproeven uit. In 1952 werd hier de eerste waterstofbom tot ontploffing gebracht. Vele andere zouden volgen. De gevolgen zijn tot op de dag van vandaag te zien. Als er íéts slecht is voor natuur en cultuur zijn het wel waterstofbommen.

Bijbel

Interessant zijn de locaties die verband houden met Bijbelse geschiedenissen. De oude binnenstad van Patmos staat sinds 1999 op de Werelderfgoedlijst. Een klooster herinnert hier aan het verblijf van de apostel Johannes op het eiland in de tijd dat hij Openbaring schreef. „De grot waarin de heilige Johannes de Apocalyps zou hebben neergeschreven, werd omgebouwd tot een kerk”, aldus de toelichting.

Natuurlijk ontbreekt ook Jeruzalem niet. „De stad is als een uitstalraam van de geschiedenis waarin alle grote monumenten van het jodendom, christendom en de islam getoond worden.”

Opvallend is de dooplocatie Bethanië aan de overkant van de Jordaan. Hier zou Johannes de Doper hebben gewerkt en zou hij Jezus hebben gedoopt. Kerkvader Origenes (185-254) wees deze plek al als zodanig aan. Sindsdien is het een populair bedevaartsoord.

Tot de fraaiste natuurmonumenten behoren de Grand Canyon in Noord-Amerika, de Hongaarse poesta (grassteppe), de Victoriawatervallen in Zambia en Ayers Rock in het hart van Australië. De mens is tot veel in staat, maar de natuur weet hem doorgaans toch te overtreffen met imposante verschijningsvormen.

Atlas van het werelderfgoed, Manuela Blisse e.a.; uitg. Lannoo; 676 blz.; € 79,-.