Ongesteld zijn? Daar mogen we best wat meer over praten
Elke maand komt het weer terug: buikpijn, rugpijn, hormonale klachten –een mooi woord voor algehele chagrijnigheid– en een moe gevoel. Uit onderzoek van de Radboud Universiteit in Nijmegen blijkt dat 85 procent van de vrouwen maandelijks flink last heeft van menstruatiepijn. Hoewel er tegenwoordig opener over wordt gepraat, hangt er nog steeds een zweem van geheimzinnigheid rond het onderwerp. Helemaal niet nodig, vinden drie Dordtse vrouwen en gynaecoloog Marlies Bongers.
Ongesteld zijn een taboe? Niet bij de familie Van de Visch uit Dordrecht. In huize Van de Visch wist iedereen vroeger precies wanneer het de tijd van de maand was. De vader van het gezin –met twee dochters en twee zonen– kwam de vrouwen dan een kruik met warm water of een kopje thee brengen, en de broertjes zongen in optocht door het huis: „Het is weer feest, tralala!”
Moeder Marja van de Visch (56) heeft haar twee dochters Ilse van der Wulp-van de Visch (31) en Marjolijn van de Visch (23) altijd zo open mogelijk opgevoed. Een bewuste keuze, want zelf kreeg ze weinig voorlichting over lichamelijke meisjesdingen. „Ik wist dat ik ongesteld moest worden, maar wat dat precies inhield? Geen idee”, vertelt Marja in de woonkamer van haar huis. Haar twee dochters zijn voor de gelegenheid aangeschoven. „Ik dacht dat ik dan de hele dag op de wc zou moeten zitten”, vervolgt Marja. „Gelukkig kon ik er met mijn zussen over praten.”
Qua producten was er weinig keuze in die tijd. „Ik gebruikte nog van die katoenen badstof lappen. Die moesten we iedere keer uitspoelen in een emmer met Biotex.” Ilse en Marjolijn kijken verschrikt. Marjolijn: „Oma vertelde zelfs dat zij vroeger een soort gordel gebruikte om de katoenen lappen op zijn plaats te houden. Wat dat betreft ben ik blij dat ik in een andere tijd leef.”
Chips
Ilse en Marjolijn kregen allebei goede voorlichting van hun moeder. Met behulp van boekjes of met een goed gesprek voor het slapen gaan. De eerste ongesteldheid kwam daarom niet als een verrassing. Marjolijn: „Ik weet nog precies wanneer het gebeurde. Ik kwam op de fiets van school en toen zat er een vlek op mijn witte rok.” Lachend tegen haar moeder: „Ik kreeg een zakje chips van u om te vieren dat het zover was.”
Ilse en Marjolijn gebruikten beiden eerst maandverband, maar gingen op advies van hun moeder al snel over op tampons. Marja: „Zelf ben ik na mijn trouwen tampons gaan gebruiken. Dat had ik eerder moeten doen, want het is veel gemakkelijker. Zeker voor de meiden, die vaak moesten zwemmen of gymmen. Ik kocht wat verschillende maatjes, gaf ze uitleg en vroeg of ik ze moest helpen. Maar ze hadden het snel door.” Ilse: „Ideaal, die tampons.”
Marjolijn gebruikt inmiddels een menstruatiecup (zie ”Duurzaam ongesteld”). Ze sprak op vakantie iemand die er enthousiast over was en is het daarna gaan proberen. „Je moet even een drempel over en bekijken hoe het precies werkt, maar nu wil ik niet meer anders.” Ze vindt het vooral prettig dat je zo’n cup twaalf uur kunt inhouden. „Je wisselt ’s ochtends en ’s avonds een keer, dat kun je gewoon thuis doen. Bovendien is het duurzaam. Je hoeft er maar eentje te kopen, die je tussendoor steeds uitkookt.”
Ibuprofen
Alledrie de dames hebben veel last van hun menstruatie. Marja zit nu in de overgang, maar had voor die tijd altijd enorme buikpijn. „Een keer moest ik er zelfs voor uit de kerk. Al is het na mijn bevallingen gelukkig een stuk minder geworden.”
Ook Ilse, moeder van drie kinderen, heeft minder last van pijnklachten na haar bevallingen. „Voor ik kinderen kreeg, kon ik de eerste dag van mijn ongesteldheid nauwelijks functioneren. Ik lag te kronkelen in mijn bed en moest soms zelfs overgeven van de buikpijn. Nu heb ik meer last van irritaties en stemmingswisselingen. Ik geef het thuis daarom van tevoren aan wanneer het weer zover is.”
Marjolijn had iedere maand zoveel klachten dat ze aan de pil is gegaan. „Toen ik nog op school zat, kon ik gemakkelijker een dag thuisblijven. Maar op je werk moet je gewoon functioneren. Ik had al van alles geprobeerd, maar het enige dat hielp was continu dubbele ibuprofen slikken. Dat kun je niet blijven doen, het is slecht voor je maag en nieren. Ik ben naar de huisarts gegaan en die adviseerde meteen om de pil te gaan slikken.”
Mannen
Hoewel er steeds opener wordt gepraat over ongesteld zijn, merken de vrouwen dat mannen het vaak een wat ongemakkelijk onderwerp vinden. Ze snappen ook niet altijd hoe vervelend de pijn kan zijn. Marja: „Nu is het natuurlijk lastig om uit te leggen hoeveel pijn je hebt. Zelf voel je dat, maar een man heeft geen idee.”
Ilse merkt dat haar man haar probeert te steunen wanneer ze ongesteld is. „Hij loopt een stapje harder en doet wat meer. Bovendien houdt hij rekening met mijn stemming. Als ik boos ben, denkt hij sneller: laat maar.”
Op het werk –Marjolijn werkt in de gehandicaptenzorg en Ilse op een kantoor– wisselen de ervaringen. Marjolijn praat er regelmatig over met haar collega’s, onder wie veel vrouwen. „Maar ook de mannen zijn gewend over ongesteld zijn te praten, omdat ze er via cliënten mee te maken krijgen.”
Bij Ilse op kantoor werken veel mannen. Volgens haar voelen zij zich snel opgelaten als het over menstruatie gaat. „Als vrouw merk je dat een beetje. Ik denk dat we als vrouwen sowieso opener over dingen praten. Mannen praten niet echt over intieme zaken, die houden ze meer voor zichzelf.”Toch weerhoudt de ongemakkelijkheid Ilse er niet van om over ongesteld zijn te praten. „Het hoort er gewoon bij hoor.”
De drie vrouwen merken dat het taboe langzaam maar zeker minder wordt. Op school is er meer aandacht voor en per generatie wordt er opener over gepraat. „Als vrouw heb je daar zelf ook een taak in”, vindt Ilse. Ze betrekt haar dochtertje van vier al op een natuurlijke manier bij het onderwerp. „Ze weet altijd wanneer ik ongesteld ben, ik benoem het concreet. Het moet geen beladen onderwerp zijn, ik wil het normaal maken.”
„Wees open over je menstruatie”
Ze ontmoet op de polikliniek gynaecologie dagelijks vrouwen bij wie de ongesteldheid problemen veroorzaakt. Gynaecoloog Marlies Bongers, werkzaam bij het Máxima MC in Eindhoven, is gespecialiseerd in menstruatieklachten. De patiënten die ze behandelt hebben bijvoorbeeld last van hevige menstruaties met veel bloedverlies, vleesbomen (die Bongers liever spierbolletjes noemt) of een onregelmatige cyclus.
Volgens Bongers is het erg wisselend waarom en hoeveel pijn vrouwen ervaren. Soms veroorzaakt een anatomische oorzaak de klachten, bijvoorbeeld het hebben van vleesbomen. „Daardoor kan de baarmoeder niet goed samentrekken. Dat veroorzaakt hevige menstruaties.” Soms hebben vrouwen last van adenomyose, een vorm van endometriose; dan groeit weefsel dat op het baarmoederslijmvlies lijkt, in de spierlaag van de baarmoeder. „Ook dat kan zorgen voor veel bloedverlies.”
Bloedarmoede
De klachten hebben een grote impact op het leven van de vrouwen, bleek uit het onderzoek van de Radboud Universiteit onder 42.000 vrouwen: 1 op de 3 vrouwen gaf aan dat ze tijdens de menstruatie niet al hun dagelijkse bezigheden, zoals werk of taken thuis, kunnen uitvoeren. Bongers herkent dit. „Vrouwen denken vaak: het is maar een paar dagen. Of: volgende maand zal het wel meevallen. Maar ondertussen plannen ze wel alle afspraken om de menstruaties heen.”
Een hevige menstruatie met veel bloedverlies eist op den duur haar tol van het lichaam. „Dat moet drie weken lang keihard werken om het tekort weer aan te vullen. Dan ben je er net en dan kun je weer opnieuw beginnen.” Volgens Bongers is veel bloedverlies niet ongevaarlijk: omdat het lichaam zich aanpast, kan een vrouw ongemerkt bloedarmoede hebben. „Daar komt ze dan soms pas achter als ze zich futloos gaat voelen en het bloedgehalte heel laag geworden is.”
De gynaecoloog denkt dat het voor vrouwen lastig is te beoordelen of hun ongesteldheid normaal verloopt. „Ze praten er misschien over met vriendinnen, maar ze zullen geen tampons of maandverbanden vergelijken. En als ze naar de huisarts gaan, zegt deze vaak dat bloedverlies erbij hoort. De arts bedoelt meestal te zeggen dat ze zich niet ongerust moet maken, maar de vrouw hoort dat ze niet moet zeuren.”
Depressief
Niet alleen lichamelijk, ook psychisch kunnen vrouwen last hebben van hun menstruatie, blijkt uit het onderzoek van de Radboud Universiteit. Ruim 70 procent van de vrouwen gaf aan last te hebben van psychische klachten en vermoeidheid rond de menstruatie, ook wel Premenstrueel Syndroom (PMS) genoemd. Ook die klachten kunnen het leven van een vrouw beheersen, aldus de gynaecoloog. Sommige vrouwen zijn humeurig, hebben stemmingswisselingen of voelen zich depressief. Als de klachten heel erg zijn, kan het volgens haar helpen om de cyclus weg te halen, bijvoorbeeld door de pil zonder maandelijkse onderbreking te slikken. In een uiterst geval worden antidepressiva voorgeschreven. „Het helpt ook om gewoon goed voor jezelf te zorgen die week”, aldus Bongers. „Maak dan even geen afspraken, en stel je directe omgeving ervan op de hoogte dat je je minder goed voelt. Er is niet altijd een oplossing voor PMS; je moet er toch doorheen.”
Vrouwen zouden opener moeten kunnen zijn over hun menstruatieklachten, vindt de gynaecoloog. Er rust volgens haar nog te veel een taboe op menstruatieproblemen, zeker op de werkvloer. Bongers ziet het als haar missie het taboe te doorbreken. „Mannen vinden het soms gênant om over menstruatie te praten. Ik vind het vreemd dat mannen er ongemakkelijk van worden: die hebben toch ook allemaal vrouwen thuis? Waarom is het voor hen zo’n bijzonder onderwerp?”
Vrouwen mogen op de werkvloer wel wat meer praten over hun menstruatieproblemen. „Geen vrouw zegt tijdens een vergadering: Ik ga er even uit, want ik lek door. Of stapt ’s ochtends het kantoor binnen en zegt: Ik ben ongesteld, dus ik werk op halve kracht. Terwijl je je er die dag behoorlijk ongelukkig van kunt voelen.”
Om aan mannen uit te leggen hoe ellendig een ‘ongelukje’ een vrouw kan maken, vroeg ze tijdens haar inaugurele rede mannen zich voor te stellen dat ze tijdens een vergadering in hun broek zouden plassen. „Dan zeg je ook niet: Sorry jongens, ik heb in mijn broek geplast. Zo groot is de impact van doorlekken.”
Duurzaam ongesteld
Een vrouw gooit gedurende haar vruchtbare leven gemiddeld 10.000 menstruatieproducten weg. Maar de markt verduurzaamt. Behalve reguliere producten als maandverband en tampons kiezen vrouwen steeds vaker voor producten die het milieu minder schade toebrengen of die herbruikbaar zijn.
Menstruatiecup
Sinds enkele jaren is de menstruatiecup op de markt. Deze cup van siliconen wordt in de vagina ingebracht en vangt daar het bloed op. Voordeel van de cup is dat deze tot 12 uur mag blijven zitten en herbruikbaar is: de gebruiker kan hem na elke menstruatie uitkoken. Bovendien is de cup goedkoop: in plaats van gedurende haar vruchtbare leven 1800 euro aan menstruatieproducten kwijt te zijn is een vrouw die haar vruchtbare leven een menstruatiecup gebruikt 225 euro kwijt
Biologische tampons
Het bedrijf Yoni ontwikkelt biologisch afbreekbare tampons, maandverbanden en inlegkruisjes. Omdat dit beter is voor het milieu, maar ook omdat ze vinden dat vrouwen moeten weten met welke stoffen ze hun lichaam in aanraking brengen. Reguliere tampons bevatten volgens de oprichters van Yoni namelijk onder meer chloor en pesticiden. De tampons van Yoni bestaan uit 100 procent biologisch afbreekbaar katoen, het maandverband bevat daarnaast biologisch afbreekbaar plastic.
Menstruatieondergoed
Sommige vrouwen gebruiken liever helemaal geen extra producten. Voor hen is er het menstruatieondergoed. Op het oog normale onderbroeken, maar met diverse lagen absorberend en lekvrij materiaal. Diverse bedrijven in Nederland, waaronder bol.com, bieden de broekjes aan (vaak in combinatie met andere duurzame producten).
