Deze week begon in New York het proces tegen Harvey Weinstein, de machtige filmproducent die twee jaar geleden van zijn voetstuk viel na te zijn beschuldigd van seksueel misbruik en intimidatie. Opvallend, want nog niet zo heel lang geleden golden promiscuïteit en ongezonde machtsverhoudingen toch als iets wat gewoon hoorde bij de filmindustrie. Wie er ging werken, nam dat voor lief.

Van een andere orde, maar vergelijkbaar is het recente pleidooi van VVD-prominenten om te komen tot een (beperkt) vuurwerkverbod. Onder meer de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen en troubleshooter Johan Remkes vinden het welletjes met de feestvreugde, ook al hebben ze als liberaal individuele vrijheid hoog in het vaandel. Gek eigenlijk, want het was wel raak afgelopen jaarwisseling, maar de trend op lange termijn wat betreft vuurwerkslachtoffers en criminaliteit is neergaand.

Wat de afkeer van Weinstein en de roep om een vuurwerkverbod verbindt, is een veel kritischer blik op uitspattingen die voorheen werden getolereerd. Onrecht en geweld die al heel lang plaatsvonden, krijgen meer aandacht en de verontwaardiging groeit. Tot het moment dat een opeenstapeling van feiten, een incident of persoonlijk verhaal de omslag in de publieke opinie zichtbaar maakt.

Christenen in Nederland schetsen vaak een omgekeerd beeld: de westerse samenleving zou steeds vrijer en normlozer worden. Daar zijn ook voorbeelden van. Maar wie goed kijkt, stuit privé en ook in het publieke domein daarnaast op iets anders. Want wat er sinds de vroegmoderne tijd ook aan de hand is in Europa, we zijn tegelijk onderworpen aan een stevig beschavingsoffensief. Het leven wordt steeds verder gedisciplineerd. Eén basisovertuiging speelt daarbij een belangrijke hoofdrol, namelijk dat mensen gelijkwaardig zijn, ieder individu telt en zwakken bescherming verdienen.

In het vorige jaar verschenen boek ”Dominion: The Making of the Western Mind” legt de Britse historicus Tom Holland er de vinger bij dat deze overtuigingen in deze vorm en samenhang vreemd zijn aan oude Nabije Oosten en de Grieks-Romeinse cultuur. Het is de mens niet eigen een ander gelijkwaardig te achten. De achtergrond van deze westerse opvatting is daarom vooral te vinden in de Bijbel: in het kruis van Christus en de mens als beeld van God. De geschiedenis van het christendom is er ook een van geweld en onderdrukking, maar uiteindelijk werkten de zorg voor zwakken en de vrijheid van geweten stap voor stap heel diep door. Volgens Holland kun je daarom gerust zeggen dat #MeToo (en wellicht ook een vuurwerkverbod) een vrucht is van de christelijke beschaving.

Op sommige elementen van Hollands bewijsvoering valt wel wat af te dingen. Maar hij wijst terecht op de krachtige doorwerking van de Bijbel in de westerse cultuur. De Franse Revolutie liet zien hoe desastreus een vergoddelijking van de mens en doorgeslagen gelijkheidsdenken uitpakken. Met ”geen God en geen meester” keerde het zich tegen het christelijk geloof. Tegelijk liep die revolutie terecht te hoop tegen geweld en onderdrukking. En vooral: zonder het christendom was ze ondenkbaar.

Deze blikrichting plaatst ook hedendaagse morele oordelen en activisme tegen racisme, seksueel misbruik, vuurwerk en wat niet al, in een verfrissend licht. Zeker, bepaalde vormen van activisme zweren bij een geloof in maakbaarheid. Individu en ”hier en nu” worden zomaar het hoogste goed. En al is de guillotine van Robbespierre verder weg dan Thierry Baudet en sommige van zijn SGP-vrienden schetsen, soms is de toon tamelijk dwingend. Maar zelfs dan blíjft seculier activisme een na-ijleffect van eeuwen christendom. En daarmee staan ook christenen voor de vraag: met welk gedrag stel ik minderheden en zwakkeren achter en doe ik de schepping nodeloos geweld aan, waarvan ik me moet bekeren?

Koert van Bekkum is hoofddocent Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.