Met behulp van een batterij aan goedkope sensoren werd op 750 plaatsen in het land de hoeveelheid fijnstof gemeten. Een jaar geleden ging het nog om ruim 300 sensoren.

Het doel was om de hoeveelheid fijnstof rond de jaarwisseling nauwkeuriger te monitoren dan met de officiële meetstations mogelijk is, legt Joost Wesseling van het RIVM uit. „De sensoren leveren meer punten in de tijd en de ruimte op. Fijnstof wordt het hele jaar door op zestig locaties gemeten; nu gebeurt dat op 750 plekken. Bovendien worden de officiële metingen elk uur weergegeven; met de sensoren hebben we van elke 5 tot 10 minuten meetwaardes.”

Deelnemers van de burgermetingen leverden de gegevens aan het dataportaal van het RIVM. De meetwaardes lieten op 1 januari rond 00.20 uur een concentratie fijnstof zien van gemiddeld 500 microgram per kubieke meter (µg/m3) lucht. Ter vergelijking: de normale concentratie fijnstof kleiner dan 10 micrometer in Nederland is zo’n 20 µg/m3.

De hoogste officieel door het RIVM zelf gemeten waardes werden gemeten op een meetstation in Heerlen: daar werd een gemiddelde concentratie van 1235 µg/m3 fijnstof gemeten. Sommige burgermetingen kwamen nog hoger uit, tot wel 1800 µg/m3.

Mist

De fijnstofgehaltes daalden snel. Op nieuwjaarsdag rond 08.00 uur was het weer bijna op het niveau van dinsdagavond. De goedkope sensoren maten rond die tijd een concentratie van 200, terwijl officiële metingen rond de 60 meldden. „Mist zorgde voor een flinke verstoring. De apparaten zien het verschil niet tussen vochtdruppels en fijnstof. Officiële apparaten scheiden deeltjes op basis van grootte en voelen dat wel.”

De luchtkwaliteit is inmiddels verbeterd in een groot deel van Nederland, laat luchtmeetnet.nl zien. Maar nog steeds is er een brede strook, die van Eindhoven tot Veendam oostelijk over het land trekt, met fijnstofgehaltes tussen de 30 en 40 µg/m3.

De Gezondheidsraad berekende in 2018 dat jaarlijks 12.000 Nederlanders vroegtijdig overlijden door luchtvervuiling in het algemeen. Daarvan zijn 9200 gevallen te wijten aan fijnstof. „Wat de bijdrage van vuurwerk hieraan is, weten we niet”, zegt Wesseling. „Vroegtijdig overlijden komt met name door chronische blootstelling. Het is de vraag in hoeverre een piek van een paar uur daaraan bijdraagt. Serieuze cijfers hebben we niet. Wel kunnen we stellen dat alle fijnstof slecht is. Er is geen veilige ondergrens. Hoe minder uitstoot, hoe beter.”

Volgens directeur Michael Rutgers van het Longfonds is de impact van vuurwerk op mensen enorm. „Minstens 700.000 Nederlanders beleefden een benauwd oud en nieuw. Door de mist bleef het fijnstof ook nog eens extra lang hangen. Ook gezonde mensen zaten in lucht die vergelijkbaar is met de smogtoestanden in New Delhi.”

Longaanval

Nog steeds ondervinden longpatiënten last van fijnstof dat rond oud en nieuw vrijkwam, stelt hij. „Zojuist sprak ik iemand die donderdag een longaanval kreeg. Anderen moeten nog weken bijkomen van de smerige lucht rond de jaarwisseling.”

Exacte cijfers over ziekenhuisopnames door longproblemen vlak na de jaarwisseling zijn er niet. „We kijken nu of we dat kunnen uitzoeken. De aantallen brandwonden of andere verwondingen zijn bekend; het aantal longklachten zouden we eigenlijk ook moeten weten.”