Van Wyngaard (afkomstig uit Pretoria, Zuid-Afrika) promoveerde maandag aan de Vrije Universiteit Amsterdam op een onderzoek naar kritiek op ‘blanke’ theologie in Zuid-Afrika.

De christelijke theologie werd in de loop van de tijd vooral blank en Europees, zo is de hoofdthese van zijn promotieonderzoek.

Van Wyngaard: „Er heeft zich een theologische wending voorgedaan in de koloniale en moderne periode, in Europa en haar koloniën. De theologie werd dienstbaar gemaakt aan een menselijk superioriteitsdenken. Op grond daarvan werden de meest afschuwelijke misdaden gerechtvaardigd. We zien nu de excessen, maar we zijn nog maar net begonnen de theologie die hieraan ten grondslag ligt, te ontmantelen.”

Het probleem is dus breder dan wat zich in Zuid-Afrika afspeelde?

„Absoluut. Zuid-Afrika had in de tijd van de apartheid een bijzonder bruut regime, maar dat dreef op ideeën die in het gehele koloniale denken te vinden zijn. We weten alles van de historische situatie van de apartheid, maar we worstelen er nog steeds mee om de diepte en de breedte van het probleem zelf in kaart te brengen. Een op rassen gebaseerde visie beïnvloedt ons verstaan van de mens en drukt voortdurend een stempel op zowel persoonlijke relaties als op de wereldwijde kerk. Een blanke theologie heeft het onmogelijk gemaakt om mensen, ongeacht hun sociale verschillen, in verbinding te brengen met God.

Als theologen moeten we de rol van theologie natuurlijk niet overschatten, maar zij is wel degelijk verantwoordelijk geweest voor de gedachte dat de ene mens meer mens was dan de andere.”

U constateert 25 jaar na de afschaffing van de apartheid nog steeds een hardnekkig racisme in Zuid-Afrika. Is de Nederduitse Gereformeerde Kerk niet in staat geweest om de kloof tussen blank en zwart te overbruggen?

„De Nederduitse Gereformeerde Kerk nam slechts recent afstand van een expliciete op rassen gebaseerde theologie. De kerk was en is nog steeds een blanke Afrikaanse kerk, bijna exclusief. De kerk gaat wel steeds meer in op de sociale uitdagingen, maar zij heeft een langere weg nodig om te begrijpen wat apartheid mogelijk heeft gemaakt.

Het is niet simpelweg een kloof overbruggen; het gaat om een herontdekking van een gemeenschappelijke menselijkheid die in het kolonialisme ondergesneeuwd is.”

In Nederland woedt een discussie over Zwarte Piet. Racisme volgens uw proefschrift?

„Wat mij als buitenstaander echt raakt in het debat over Zwart Piet, is de weigering om naar mensen te luisteren die onder de effecten van dergelijke rituelen rondom Zwarte Piet te lijden hebben. Blanke christenen kunnen moeite hebben om werkelijk te begrijpen wat hier misgaat. Het lijkt mij dat de hartstocht om Zwarte Piet te handhaven niet los kan worden gezien van een blanke meerderheid die wil dat een deel van de wereld blank blijft en het andere deel zwart.”