Vorige week eiste Van Aartsen van Wilders dat hij zijn weerstand tegen toetreding van Turkije tot de Europese Unie opzij zet en zich schaart achter de partijlijn. Wilders weigert dat. De ’rechtsbuiten’ van de VVD–fractie heeft steeds veel ruimte gekregen voor het uitdragen van zijn afwijkende, veel rechtsere standpunten. Hij is bovendien zo principeel tegen de EU–toetreding van Turkije dat niemand hem daar vanaf lijkt te brengen.

Ook Van Aartsen niet. Die heeft de afgelopen maanden zijn handen vol gehad aan de uitspattingen van Wilders en zijn fractiegenote Hirsi Ali in de media. Dan ging het over de islam, dan weer over de bestrijding van terrorisme of de vrijheid van onderwijs.

Meestal relativeerde Van Aartsen de verdeeldheid binnen zijn fractie. Een beetje debat binnen de partij moet kunnen, suste hij de gemoederen. Na een recent pleidooi voor een veel rechtsere koers door Wilders en fractiegenoot Oplaat zocht Van Aartsen de uitweg bijvoorbeeld in een kwinkslag. „Mein Ruh’ is hin, mein Herz ist schwer, daar begint Geert Wilders weer", haalde hij een variant op een citaat van KVP’er en oud–premier Piet de Jong aan.

De ogenschijnlijke vrijheid die fractieleden kregen, bleek in werkelijkheid toch weer niet zo heel groot. Achter de schermen werden Wilders en Hirsi Ali herhaaldelijk op de vingers getikt. Overigens zonder resultaat. Aan het begin van het politieke seizoen probeerde Van Aartsen het opnieuw: Wilders moest zijn omstreden Turkije–standpunt laten vallen. Die liet op zijn beurt meteen blijken dat niet te zullen doen.

Achter het recente conflict in de VVD–fractie gaat een grote, zich al enige tijden voortslepende richtingenstrijd schuil. Jonge bewindslieden als Rutte (Onderwijs) en Schultz (Verkeer) vinden dat de VVD zich moet profileren als sociaal–liberale partij, en moet proberen de linkse kiezers te trekken. Het is een gruwel voor types als Wilders, Oplaat en collega Van Baalen. Zij zien de ruimte juist op rechts.

Vooralsnog heeft Van Aartsen zich steeds verre gehouden van nodeloze discussies over een richtingenstrijd binnen zijn partij. Dat komt hem vervolgens weer op het verwijt te staan dat hij onduidelijkheid over de koers laat bestaan. Een zelfde verwijt klinkt over het instandhouden van twee kapiteins op een schip: vice–premier Zalm en fractieleider Van Aartsen.

Gebrek aan leiderschap werd Van Aartsen ook voor de voeten geworpen bij het aftreden van VVD–staatssecretaris Nijs (Onderwijs), afgelopen juni. Van Aartsen liet Nijs toen ’bungelen’ na een desastreus onderwijsdebat, waarna hij haar een dag later alsnog tot aftreden dwong.

Bij zelf geregisseerde acties liep Van Aartsen overigens ook al eens een deuk op. Zo dreigde hij onlangs met veel dramatiek met een kabinetscrisis als minister De Graaf (Bestuurlijke Vernieuwing) met de oppositie zaken zou doen om een nieuw kiesstelsel te realiseren. De Graaf paste tot ergernis van de VVD–fractie zijn plannen nauwelijks aan en laat niet na te benadrukken dat de liberalen nog geen alternatief hebben laten zien. Ruim een week geleden schaarden de VVD–ministers zich achter de plannen van De Graaf. Een kabinetscrisis over dat onderwerp lijkt dan ook ver weg.