Wat is kenmerkend voor het leven in een dorp? Dat zijn onder meer de dorpskerk, het dorpscafé, de dorpsdokter, de dorpsschool, eventueel de dorpskermis en niet te vergeten allerlei dorpsdrama’s. Successievelijk komen die allemaal in dit boek aan de orde.

Ook over een klein dorp is veel te schrijven. Geert Mak werd bekend door zijn boek over het Friese Jorwerd. Van Deursen schreef een uitgebreide studie over het Noord-Hollandse Graft in de zeventiende eeuw; en aan het eind van zijn leven nog een interessant boek over Katwijk in de tweede helft van de vorige eeuw.

”Het dorp” van Wim Daniëls draagt een algemener en daardoor ook een minder diepgravend karakter. Maar een verhaal over het dorpsleven in het algemeen heeft ook z’n waarde. Het leest in ieder geval vlot weg.

In de laatste vijftig, zestig jaar, dat is zo ongeveer de periode die het boek bestrijkt, is er in de dorpen veel veranderd. Werd een dorp vroeger gedomineerd door de boeren die daar woonden, nu is dat voorbij. Evenzo heeft de kerk in veel dorpen haar centrale plaats verloren, al staat de oude dorpskerk nog wel in het centrum.

Die achteruitgang is zeker in het vanouds rooms-katholieke zuiden te bespeuren, hoewel ook vroeger de kerkelijke betrokkenheid daar niet bij iedereen heel groot was. De auteur vertelt van zijn vader dat die, overigens tot verdriet van zijn moeder, als de pastoor met de communie-uitreiking begon, de kerk verliet om in het café aan de overkant te gaan kaarten.

Biblebelt

Dorpen in de Biblebelt komen in het boek weinig aan de orde. De auteur is ook niet zo vertrouwd met de protestantse wereld. Als in het kader van allerlei dorpsdrama’s de scheuring in de gereformeerde kerk van Oosterend aan de orde komt naar aanleiding van de kwestie-Geelkerken, vermeldt hij dat Buskes daar als heel jong predikant was aangesteld. Een pastoor wordt inderdaad aangesteld, maar een predikant werd en wordt beroepen en kan vervolgens dat beroep aannemen.

Tal van dorpen zijn inmiddels fors gegroeid. Soms zodanig dat je ze eigenlijk geen dorp meer kunt noemen. Hoofddorp in de Haarlemmermeerpolder is daar een duidelijk voorbeeld van. Dat dorp heeft inmiddels meer dan 75.000 inwoners. Maar, aldus Daniels, je kunt het nu eenmaal geen Hoofdstad gaan noemen.

Stadsbewoners kijken vaak neer op dorpelingen die in hun ogen vaak een heel eind achteraan komen. Toch is het opmerkelijk dat ruim gebouwde nieuwe wijken aan de rand van de stad nogal eens de naam tuindorp kregen. Die naam had duidelijk een positieve klank. Zo kent Amsterdam een Tuindorp Oostzaan en een Tuindorp Watergraafsmeer. Het laatste is bekender onder de minder poëtische naam Betondorp, omdat bij het bouwen van de huizen veel beton werd gebruikt.

Verlies identiteit

Het Sociaal en Cultureel Planbureau signaleerde een paar jaar geleden dat het onderscheid tussen stad en dorp vervaagt. Veel dorpen behoren tot een stedelijk of beter gezegd suburbaan gebied.

Daarbij komt dat veel dorpen die vroeger een zelfstandige gemeente waren, inmiddels zijn opgegaan in het veel grotere geheel van een streekgemeente. Daarmee verliest een dorp een belangrijk deel van zijn identiteit. Net als wanneer de dorpsschool verdwijnt. Na een gemeentelijke fusie is er geen functionerend gemeentehuis meer en de burgemeester is veel meer op afstand komen te staan.

Daniëls signaleert hoe men in allerlei gevallen via een dorpsraad, een Vereniging voor Dorpsbelang of een dorpscoöperatie probeert greep te houden op de ontwikkelingen in het eigen dorp.

Niettemin is het algemene beeld dat de gemeenschapszin in de dorpen terugloopt. Veel dorpen zijn forensendorpen geworden. Mensen wonen er wel, maar hebben er niet meer hun werk. En er is veel import van buiten komen wonen.

Men hoeft zich niet over te geven aan nostalgische gevoelens om te constateren dat met dat verlies van die gemeenschapszin er wel iets wezenlijks verloren is gegaan. Al kenmerkten de vroegere dorpen zich ook door een vergaande vorm van sociale controle.

Boekgegevens

Het dorp, Wim Daniëls; uitg. Thomas Rap; 252 blz.; € 22,50