„Kerkmuren bestaan hier niet”, constateert bestuurder Ed Rijneveld glimlachend. Hij wijst op de predikanten die voor de deur van de studio geanimeerd in gesprek zijn: de christelijke gereformeerde ds. J. Westerink uit Urk en ds. M. Messemaker, hervormd predikant in Nijkerk. Voordat de twee achter de microfoons kruipen, wisselen ze hun ervaringen uit over kanselruil. Onlangs hebben ze zelfs allebei in dezelfde hersteld hervormde gemeente gepreekt.

Vandaag schuift ds. Westerink als gast aan bij Pastorale vragen, een radioprogramma dat Riekelt Pasterkamp samen met ds. Messemaker presenteert. De Urker predikant heeft al behoorlijk wat radio-ervaring: jarenlang verzorgde hij Bijbelstudies voor het EO-programma ”De Bijbel open”. Die tijden zijn voorbij.

Luisteraars kunnen voor het RO-programma vragen insturen, maar veel gebeurt dat niet. Daarom gebruikt ds. Messemaker ook vragen die hij zelf tegenkomt in het pastoraat. „Ik vraag mensen die dan op papier te zetten.” Zo ook deze ochtend. Een oude zeeman schrijft over zijn worsteling met de geschiedenis over de storm op het meer uit Mattheüs 14. „Waarom dwóng Jezus Zijn discipelen in het schip te gaan?” vraagt hij zich af. „Waarom ging Hij niet meteen mee, terwijl Hij wist dat er een storm zou opsteken?”

Lees ook

Reformatorische Omroep uit de rode cijfers

De predikanten slaan hun Bijbel open. „Zal ik stoppen na de zin: Juist in de storm op zee is een mens heel klein?” vraagt ds. Messemaker. „En dan Psalm 107 maar laten zingen?” stelt ds. Westerink voor. „Zij die de zee bevaren.” Presentator Pasterkamp knikt. Tegen de geluidsman: „Heb je die van Urkers? Het lied ”Ruwe stormen” doen we dan uit Katwijk, voor het evenwicht”, belooft hij met een knipoog aan ds. Messemaker, die in de Zuid-Hollandse vissersplaats opgroeide.

De man van de techniek zet de microfoons recht, schuift de knoppen open. De rode lamp ”On Air” brandt. Seconden tikken weg op het scherm. De presentator begroet de luisteraars.

Honger

Dit is de missie van de RO, zegt Rijneveld in zijn kantoor op de eerste verdieping. „Mensen bemoedigen en bereiken met het Evangelie.” Het gaat hem aan het hart, reageert hij op de vraag naar zijn motieven, dat „mensen in onze gezindte soms wanhopig zijn op hun sterfbed, omdat ze niet weten waar ze heen gaan. Vandaar een programma als Pastorale vragen. Ondanks veel kennis zie je veel honger in de reformatorische wereld. Wij willen het Woord brengen, bemoedigen door psalmen en geestelijke liederen.”

De bestuurder signaleert ook „veel hardheid en koudheid” binnen de gereformeerde gezindte. „Terwijl de Heere Jezus ons het gebod gaf om één te zijn in Christus. Laten we elkaar niet wegen en veroordelen op uiterlijkheden, kerkverbanden en liggingen. Het gaat om de vraag: Heb ik genade ontvangen door het werk van de Heere Jezus?”

Zo verwoordt Rijneveld ook zijn drijfveren om twee jaar terug het zinkende schip van de RO proberen te redden van de ondergang, samen met twee kompanen uit de zakenwereld. En waarom de ondernemer tot op de dag van vandaag de kar trekt, zonder daar een cent aan te verdienen. „Dat kan omdat ik destijds mijn wegenbouwbedrijf heb verkocht”, legt hij uit. Verder haalt hij inkomsten uit zijn vastgoedonderneming. En sinds vorig jaar is hij eigenaar van het communicatiebedrijf BladenMakers.

Ontslaggolf

De huidige bestuurders zitten nog bij de businessclub van de RO als het eind 2016 begint te rommelen bij de omroep. Bedrijven en liefdadigheidsorganisaties in die businessclub dragen financieel bij in ruil voor reclame. De omroep noteert dat jaar een verlies van 81.000 euro. Vlak voor Kerst stuurt de raad van toezicht directeur Arjan Klein weg. Het huidige bestuur van de RO noemt dat besluit later „erg onverstandig.” Inmiddels is Klein weer bij de omroep betrokken als adviseur.

Een maand na zijn vertrek krijgen 12.000 donateurs een e-mail met de vraag om een extra gift. De omroep zegt op korte termijn 60.000 euro nodig te hebben, mede door het ontslag van de directeur.

Een halfjaar later, het is dan juni 2017, nemen drie zakenmensen de leiding over van de raad van toezicht: Ed Rijneveld, Teus Schreurs en Peter Boele. Inhoudelijk verandert er niets, zeggen de nieuwe bestuurders. Zakelijk mogelijk wel. En dat blijkt. Binnen een maand treft een ontslaggolf de omroep. Alle twaalf medewerkers in loondienst –verdeeld over 3,5 fte– verliezen per direct hun baan. Reden: er dreigt een faillissement. De raad van toezicht die kort daarvoor de touwtjes uit handen gaf, reageert geschokt.

In datzelfde jaar zakt de RO nog dieper in de rode cijfers, naar 126.000 euro in de min. Het financiële plaatje over 2018, waarmee de omroep vorige maand naar buiten kwam, laat weer een positief resultaat zien: 24.000 euro. Intussen zit er weer mankracht voor 3 tot 4 fte op het kantoor in Nijkerk. Wat is er gebeurd na de crisis?

Roeping

„Mensen komen hier meer brengen dan halen”, vertelt Rijneveld over zijn team. „Onze medewerkers draaien meer uren dan ze betaald krijgen. Niemand uitgezonderd.” Hij wijst door de glazen wand van zijn kantoor naar een bellende dame. „Neem nou Suzanne. In de commerciële wereld kan ze dubbel zo veel verdienen. Ze krijgt misschien betaald van negen tot drie, maar zit hier om halfvijf nog. En als het nodig is, gaat ze op zaterdag ook aan de slag. Maar ze schrijft geen uur meer of minder.”

Is het wel eerlijk dat een werkgever zijn personeel niet geeft waar het recht op heeft? „Medewerkers geven zelf aan hoeveel ze willen verdienen”, zegt Rijneveld. „Bij sollicitaties kijken we naar de hartsgesteldheid van mensen. Het werk hier moet ook een roeping zijn.”

De omroep huurt verder heel wat mensen in. „Goedkoper dan vast personeel waar je doorlopend werk voor moet hebben.” Resultaat: de personeelskosten daalden van 339.000 euro in 2016 en 228.000 euro in 2017 naar 35.000 vorig jaar. Intussen presenteert ook iemand als Sara van Oordt van Christenen voor Israël een RO-programma. Vanwaar de keuze voor iemand die niet uit de traditionele achterban komt? Haar organisatie zit in de businessclub, vertelt Rijneveld. „Dat gaat met gesloten beurs.” Wie financieel bijdraagt, kan dus inhoudelijke inbreng hebben. Zo treedt ook vastgoedondernemer Cor Verkade geregeld op als commentator.

Het bestuur zelf zet zich volledig pro Deo voor de RO in. „Het gaat niet om mij, om dat ik zo goed ben”, haast Rijneveld zich te zeggen. „Alle dank aan het personeel. Zij vragen niet om een hoger loon.” En na een stilte: „We hebben te maken met een levende God. In die zwarte cijfers zien we Zijn voorzienende hand.”

Zakenmannen

Zonder al het personeel twee jaar geleden weg te sturen, was het volgens Rijneveld niet gelukt uit de rode cijfers te komen. „Om financieel gezond te worden, moet je weleens niet-populaire beslissingen nemen.” De drie bestuurders, afkomstig uit het bedrijfsleven, durfden dat. De vorige leiding pakte het anders aan, erkent Rijneveld, die tegelijk geen kritiek wil leveren. „Zonder de mensen van het eerste uur was de RO er nooit geweest. Zij hebben veel gedaan, 12.000 donateurs binnengehaald. Maar toen het geld op was, was een zakelijke aanpak noodzakelijk. De RO werkt tenslotte met geschonken geld van donateurs. Dat schept extra verantwoordelijkheden.”

De stelling dat de drie zakenmannen de RO van de ondergang hebben gered, is volgens hem „reëel.” Om er meteen aan toe te voegen: „Dit wordt te veel eigen eer. Ik wil niet als Mr RO betiteld worden.”

Lunch

Tijd voor de lunch. Personeel uit het hele pand schuift aan bij een tafel die vol staat met broodjes, croissants, kaas, salades, tomaat, vleeswaren, hagelslag. Een plek die volgens Rijneveld een „familiegevoel” brengt in het bedrijf.

Na de maaltijd leest ds. Messemaker over de storm op het meer. Hij stelt de RO-makers dezelfde vraag als de briefschrijver in de uitzending: „Vraagt de Heere van ons dat we, net als Petrus, onze voet op het water zetten? Dat we in de wind en de golven zo’n stap wagen?” Het onvoorzichtige enthousiasme van de discipel roept herkenning op aan tafel. „Ik zie veel van mezelf in Petrus terug”, zegt een medewerker. „Vooral dat zinken.”

In het dankgebed bidt ds. Messemaker voor de omroep. „We zitten hier niet maar een beetje radio te maken. Wilt U geven dat de luisteraars door ons werk heen Uw stem horen.”

Een nieuwe studiogast staat alweer op de stoep. De hersteld hervormde ds. J. C. den Toom uit Hollandscheveld mag de volgende pastorale vraag beantwoorden.

Predikanten uit de HHK en de rechterflank van de CGK trekken de meeste luisteraars, vertelt Rijneveld even later. Met die cijfers in het achterhoofd kiest de omroep ook zijn gasten. Liefst zou de bestuurder meer predikanten uit de Gereformeerde Gemeenten zien. Maar dat is niet makkelijk. „Wij willen wel, maar de dominees zijn terughoudend.” Nu een paar predikanten, onder wie ds. J. W. Verweij uit Zwijndrecht en ds. G. J. Baan uit Rotterdam, hebben toegezegd, hoopt hij dat dit verandert. „We hopen dat zij zien: dit is een omroep voor onze gezindte.”

Psalmen

„Waar Groot Nieuws Radio ophoudt, gaat de RO verder”, positioneert Rijneveld zijn omroep. Gospelmuziek hoor je bij de RO niet. „Dan verwacht ik een stortvloed aan kritiek.” Op Radio 1 klinken psalmen –ritmisch– en geestelijke liederen van bijvoorbeeld Johannes de Heer of uit de bundel Weerklank. Vorig jaar kreeg Radio 2 een nieuwe programmering: non-stop psalmen in de berijming van 1773, inclusief de twaalf gezangen. Op hele noten. „Speciaal om de rechterflank van de achterban te bereiken.”

Met succes, want het vernieuwde kanaal zorgde voor een stijgende lijn in de luistercijfers. Dat aantal verdrievoudigde naar 1,8 miljoen plays per maand (als iemand de radio aanzet telt dat als één play). Ongeveer een derde van alle luisteraars stemt af op Radio 2.

Sinds december vorig jaar biedt de RO op zaterdagavond een videoprogramma. En de omroep heeft plannen voor een derde kanaal met klassieke, vooral instrumentale muziek.

Per saldo gebeurt er dus meer voor minder geld. Hoe kan dat? Volgens Rijneveld is dat vooral een technisch verhaal. Uit de muziekdatabase van Radio 1 selecteert de omroep nummers voor het kanaal met psalmen op hele noten. Daarna is menskracht niet meer nodig. Het systeem kiest wat er wanneer gedraaid wordt. Ook Radio 3 wordt straks zo samengesteld. „Een eenmalige investering dus. Voorheen ging er veel geld zitten in programma’s die live werden gepresenteerd en daarom een redactie nodig hadden.” Ook het videoprogramma wordt „efficiënter” gemaakt. „Met onze nieuwe audiowagen, gefinancierd door de businessclub, maken we liveopnames met de helft van de mensen die eerder nodig waren.”

De komende jaren moet de RO, met 11.500 donateurs, nog een negatief eigen vermogen van 230.000 euro wegwerken. In kleine stapjes: een paar procent per jaar. Rijneveld heeft er vertrouwen in, zegt hij, opnieuw verwijzend naar zijn drijfveren. „Zolang we het van de Heere verwachten, hoeven we het niet in eigen kracht te doen.”

Selectie muziek

Technisch muziekplanner Hans Schippers –„op papier 24 uur in dienst, in de praktijk bijna fulltime”– selecteert de muziek die op de radio komt. Een lastige klus die de nodige fijngevoeligheid vraagt. Schippers wil vooral dienstbaar zijn aan de achterban. Bij de selectie is behalve inhoud en kwaliteit ook de stijl van groot belang. „Hoe komt het over, hoe wordt het neergezet? Voelt het als één geheel als je dit nummer op de playlist zet?”

Daarom laat de RO bijvoorbeeld geen muziek van de groep Sela horen. „Maar als Willemijn de Munnik uit Urk het lied ”Ik zal er zijn” van Sela zingt, kan het wel. Johannes de Heer draaien we volop, maar niet de uitvoeringen van Joke Buis. Drum is meestal taboe, maar kan soms als het op de achtergrond is. Bijvoorbeeld op de cd van Mark Brandwijk voor de Jeugdbond van de Gereformeerde Gemeenten.”

Hij geeft toe: er zit wat willekeur en hypocrisie in die keuzes. „Op de zanger Remko Hakkert ben ik aangesproken: dat kan niet. Florian Poepjes en Tenira Sturm zijn wel weer prima.” De RO moet voor veilig gaan, vindt Schippers. „In onze muziekkeuzes sluiten we aan bij wat in de reformatorische achterban is geaccepteerd. Het gaat erom dat je dienend bezig bent. Niet omdat ík per se iets wil laten horen. Dan dien ik alleen mezelf.”