In het gebouw valt meteen de lutherzwaan boven het orgel op. Het is duidelijk: dit is een lutherse kerk. Het orgel is het oudste van de stad; het dateert van 1756. Net als de kansel –die stamt uit 1671– is het instrument een rijksmonument. Beide rijksmonumenten zijn ouder dan het gebouw zelf. Het gebedshuis werd in 1896 gebouwd en in 1929 als lutherse kerk in gebruikgenomen.

De glas-in-loodramen vertellen ook zo hun verhaal. Op een van de ramen staat een verwijzing naar de stad Haarlem. Toen tijdens de Tweede Wereldoorlog de ramen van het kerkgebouw sneuvelden, werden de huidige glas-in-loodramen geschonken door de lutherse gemeente te Haarlem. Het wapen van de Noord-Hollandse hoofdstad is hier een verwijzing naar. Aan de andere kant van het gebouw staat in het middelste glas-in-loodraam het eigen zegel van de kerk, met daarin het Lam Gods afgebeeld.

De kerk is –anders dan veel andere kerken– niet langwerpig, maar juist breed. De opvallende rode stoeltjes bieden gezamenlijk plaats aan zo’n honderd kerkgangers. Dit aantal wordt tijdens een zondagse dienst echter bij lange na niet gehaald. „Per eredienst komen hier ongeveer tussen de tien en twintig mensen”, vertelt voorganger Susanne Freytag. Ze woont in Eindhoven, maar is sinds 2016 verbonden aan de lutherse kerk in Nijmegen. Ze neemt ook de pastorale zorg voor meerdere lutherse gemeenten in Noord-Brabant en Limburg voor haar rekening.

Het had niet veel gescheeld of de lutherse kerk in Nijmegen was een aantal jaar geleden verdwenen. „Door de samenvoeging van de lutherse gemeente Nijmegen met de overige lutherse gemeenten in Zuid-Nederland tot de evangelisch-lutherse gemeente Zuid-Nederland, konden de geldelijke middelen doelmatiger worden verdeeld. Daardoor konden we het hoofd boven water houden”, vertelt ds. Freytag.

Concerten

Gerard Alofs woont letterlijk naast de kerk. Hij houdt zich bezig met de exploitatie van het gebouw. Het bedehuis is beschikbaar voor concerten, symposia, lezingen, of voor het vieren van verjaardagen van mensen uit de buurt.

Een ontmoetingsplek voor de wijk, dat zou de kerk volgens Alofs moeten zijn. „Het gebouw was vroeger altijd gesloten. Ik als buurtbewoner zag het nooit vanbinnen. Dat moest veranderen. De buurtbewoners vinden het eveneens belangrijk dat de kerk zichtbaar is. Ook letterlijk. ’s Avonds doen we sinds kort bijvoorbeeld altijd de lichten aan in het kerkgebouw. Dan zijn de mooie glas-in-loodramen goed te zien. Mensen vinden dat fijn.”

Hoewel Alofs zelf niet kerkelijk is, vindt hij het waardevol om de lutherse identiteit van het gebedshuis voor de buurt te behouden. „Ik heb gewoon iets met dit gebouw. Als het om een buurthuis was gegaan, had ik me hier niet voor ingezet. Het feit dat dit gebouw een kerk is, vinden mensen toch heel belangrijk. Nagenoeg alle buurtbewoners vinden het, hoe vreemd het misschien ook klinkt, van meerwaarde dat er hier nog kerkdiensten plaatshebben. Het gebouw is meer dan alleen stenen. De sfeer is hier zo warm en hartelijk.”

Helene Stafleu is een van de kerkleden. Toen ze onlangs van Dordrecht naar Nijmegen verhuisde, zocht ze een kerk om zich bij aan te sluiten. Maar dat bleek nog niet zo makkelijk. „Hier in Nijmegen-Oost zijn zo ongeveer alle kerken gesloten. Toen ik in deze kerk kwam kijken, dacht ik meteen: Wat een fijne plek. Allereerst het gebouw, maar ook de mensen hier vormen een fijn gezelschap. De eredienst past ook goed bij mij. De preken zijn mooi. Het hoeft voor mij niet een te makkelijk verhaal te zijn. In de kerk mag je best flink aan het denken worden gezet.”

Volgens ds. Freytag is een goede preek vooral toegankelijk. „Ik begin vaak met een actuele gebeurtenis. Iets dat nu speelt, verbind ik dan met een Bijbeltekst. De kerk is de plaats bij uitstek om God te ontmoeten. Hem ontmoeten begint bij het gevoel dat er iets groters is dan jijzelf. In de dienst kun je je dan persoonlijk laten aanspreken door de woorden van de Bijbel.”

Communicatie

Ds. Freytag wil graag dat de kerk midden in de buurt staat, net zoals Luther dicht bij het volk stond. „Luther is echt mijn voorbeeld”, vertelt ze. „Vooral zijn manier van communiceren en hoe hij met mensen omging, spreekt mij enorm aan. Hij was erg op mensen gericht en hield rekening met zijn publiek. Zo schreef hij in het Duits voor het gewone volk, en stelde hij zijn wetenschappelijke publicaties in het Latijn op papier.”

Niet alleen op communicatief gebied wil de kerk in de lutherse traditie staan. Ook op Hervormingsdag wordt bij de reformator stilgestaan. Sinds 2017 wordt er op die dag een speciale dienst in het kerkgebouw gehouden. Bij de eerste editie waren er zelfs mensen van de plaatselijke rooms-katholieke parochies aanwezig.

„Je moet stilstaan bij je wortels”, vindt ds. Freytag. „Mijn droom is dat iedere christen, protestant of rooms-katholiek, dit op deze plek in de toekomst op Hervormingsdag zal doen. Dat past óók bij de lutherse traditie: zoeken naar verbinding.”

Stafleu, die in de Hervormde Kerk is opgegroeid, kijkt ook liever naar de overeenkomsten dan naar de verschillen tussen kerken. Het valt haar wel op dat er in de lutherse dienst meer gezongen wordt. Maar dat zingen vindt ze ook belangrijk. „In een kerkelijk lied staat ergens dat God zetelt op de tronen van gezang. Als dat zingen er niet meer is, wordt er ook geen plek meer voor Hem gecreëerd. Door het gezamenlijk zingen, krijgt het gebouw ook iets heiligs. Het is niet zomaar een zaaltje.”

Gesprekken

Alofs haakt daar op in. „Als mensen zeggen een zaaltje te zoeken, zeg ik op mijn beurt: Zoek maar een paar straten verder. Onlangs hadden we bijvoorbeeld een aanvraag voor een dansfeest. We konden daar veel aan verdienen, maar we hebben toch nee gezegd. Dat doen we het gebouw niet aan, we zijn er zuinig op.”

Want zuinig op het gebouw, dat is Alofs zeker. „Na een activiteit wil ik de spullen altijd weer zó neerzetten dat het weer echt een kerk wordt. Maar laat het helder zijn: ik vind het juist mooi als de kerk ook voor niet-religieuze aangelegenheden wordt gebruikt. Dat biedt weer de gelegenheid om er wat over te vertellen. Vaak stellen bezoekers namelijk vragen over de kerk en over Luther, terwijl ze daar aanvankelijk niet voor kwamen. Dat vind ik toch heel mooi.”

Ds. Freytag kan beamen dat de kerk een vruchtbare bodem kan zijn voor een goed gesprek. „Als je hier in de kerk praat met mensen, is dat toch anders dan in het normale leven.” Ze licht toe dat mensen op deze plek sneller en vrijmoediger praten over dingen die hen echt bezighouden. „In de kerk bezie je je leven vanuit een ander perspectief. Het gebouw roept toch diepere gevoelens op.”

„Dat klopt, maar het gebouw spreekt zelf ook”, voegt Stafleu daaraan toe. „Het heeft de bezoekers met haar historie ook wat te vertellen.”

„Het kerkgebouw maak inderdaad veel los bij mensen”, meent Alofs. „Bij jong en oud. Of dat nu komt doordat het gebouw een bepaalde spiritualiteit of allerlei sentimenten bij mensen oproept, ik weet het niet. ’s Zomers staan we bijvoorbeeld vaak voor de kerk. Hoeveel mensen er dan wel niet vragen of ze even binnen een kijkje mogen nemen. Ik kan je vertellen, dat gebeurt bij een buurthuis niet. Er is blijkbaar toch wat hogers.”

Een kleine geschiedenis van de kerk

De lutherse kerk staat aan de Prins Hendrikstraat, in Nijmegen-Oost. De kerk werd in 1929 in gebruik genomen. De lutheranen waren voor die tijd, vanaf 1670, gevestigd in de kapel van het Sint-Nicolaasgasthuis in het centrum van de stad. Het gebedshuis aldaar was door de eeuwen flink in verval geraakt.

In september 1924 werd een gedenkteken geplaatst in een gebouw aan de Prins Hendrikstraat. Voor de ingebruikname van dit nieuwe onderkomen diende het als zondagsschoolgebouw van de Nederlandse hervormde kerk. Na wat aanpassingen in het interieur was de kerk geschikt om als luthers gebedshuis te fungeren.

De kerktoren werd in september 1929 ingewijd om plaats te bieden aan de luidklokken die nog van de oude kerk waren. Ook werden de kansel uit 1671, het orgel uit 1756 en enkele gedenkborden meegebracht vanuit het oude godshuis in Nijmegen-centrum. De kanselbijbel en het avondsmaalzilver verhuisden eveneens mee.

In 2004 is de Nijmeegse kerk, samen met het gehele kerkverband, opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Van de ruim anderhalf miljoen PKN-leden staan er zo’n 10.000 bij een lutherse gemeente ingeschreven. Bijna 200 hiervan staan bij de lutherse kerk Nijmegen in het ledenbestand. Tegenwoordig wordt in het gebouw eens in de veertien dagen een eredienst gehouden.