Hoe belangrijk vertrouwen voor menselijke ontwikkeling is, blijkt uit een recent onderzoek van mij (verschijnt binnenkort in ”Journal of Institutional Economics”; www.moralmarkets.org). Uit dit onderzoek wordt duidelijk dat een markteconomie vooral dienstig is aan menselijke ontwikkeling als mensen in een land elkaar vertrouwen.

Menselijke ontwikkeling omvat zowel inkomen als opleidingsniveau en gemiddelde levensverwachting (als indicator van het gezondheidsniveau). De markteconomie biedt veel mogelijkheden om door middel van specialisatie en ruiltransacties de welvaart te verhogen. Maar daarbij is het wel belangrijk dat mensen elkaar kunnen vertrouwen.

In veel gevallen blijkt namelijk pas gaandeweg of de partner met wie je zaken deed ook betrouwbaar was wat betreft de kwaliteit van het product dat je kocht. Denk maar aan de toeristen die in onze hoofdstad Amsterdam bloembollen kopen. Gebleken is dat maar 1 procent daarvan werkelijk tot bloei komt.

Hoe vaker het voorkomt dat men bedrogen wordt, hoe geringer het vertrouwen wordt en hoe minder men geneigd is een product van een ander te kopen of ergens in te investeren.

Mijn onderzoek impliceert dat marktwerking alleen goed kan functioneren bij voldoende vertrouwen. Waar mensen elkaar wantrouwen, is meer regulering van de overheid nodig om de kwaliteit van producten te garanderen. Maar dat vereist wel dat de overheid betrouwbaar is, anders ben je ook argwanend als het gaat om de controle door de overheid.

Aan vertrouwen in de overheid ontbreekt het in ontwikkelingslanden nogal eens. Zo hoorde ik dat in Mozambique bij de verkiezingscampagne al het onderwijzend personeel anderhalve maand het werk moet opschorten en zich in plaats daarvan moet inzetten voor de campagne van de regerende politieke partij. Wat een schade voor het onderwijs.

Misbruik van overheidsmacht bleek mij, tot slot, ook bij een klein persoonlijk voorval. Toen wij de grens tussen Malawi en Mozambique overstaken, moesten wij lang wachten. Terwijl ik om mij heen keek, zag ik met verbazing hoe mensen uit Mozambique achter op hun fietsdrager enorm veel goederen hadden gestouwd, tot wel een meter hoog en 150 kilo zwaar, om te verhandelen in Malawi. Het meest spannende moment was als de fietser de grens naderde en van de fiets moest afstappen zonder de zaak te laten omkiepen.

Nadat ik dat een paar keer had aangezien, pakte ik mijn fotocamera om deze fietskunst vast te leggen. Maar toen ik de foto nam, ging ook mijn flitser af en dat trok de aandacht van een grenswacht. Hij wenkte mij en ik moest mijn camera en paspoort inleveren. Ik liet hem de foto van de fiets zien en sprak mijn bewondering uit voor de fietser, maar dat mocht niet baten.

Onze reisleider had vervolgens een half uur nodig om mijn camera en paspoort (zonder iets te schuiven, want daar ging het om) weer los te praten, daarbij duizendmaal excuus aanbiedend voor deze actie. Tot slot concludeerde de grenswacht dat je wel heel dom bent als je een foto maakt bij de grens en dat het volgens hem duidelijk was dat ik niet gestudeerd had. Ook dat weersprak de reisleider niet en ook volgens mijn vrouw was dit wel een heel domme actie. En zo is het maar net. Ik had mijn lesje geleerd.

De auteur is hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek aan Tilburg University.