Vooral de gedachten van deze vrouw over de zin van het leven en de keuzes die ze maakt, staan me bij. En de taal van Schoeman, zo slow motion en toch zo glanzend. Neem de eerste zin: „Dít was mijn leven: deze kamer waar het maanlicht over de kale planken van de vloer kroop, dit grote, zwijgende huis, en terwijl ik roerloos wakker lag, besefte ik dat en accepteerde ik dat.”

Er zijn door uitgeverij Brevier meer werken van Karel Schoeman uit het Afrikaans vertaald en nu is ”De hemeltuin” er.

Na veertig jaar ontmoet de Zuid-Afrikaanse Nikolaas de Britse Prudence, met wie hij intensief contact had toen hij in 1937 bij haar ouders in Londen verbleef om in Oxford te studeren. Inmiddels is hij een bekend auteur en spreker. Ook Prudence is al verschillende keren onderscheiden, zij vanwege haar werk voor vluchtelingen. Ze hebben niet veel tijd voor elkaar vanwege drukke bezigheden maar besluiten toch samen te eten. Ze kijken terug op die ene zomer dat ze bij elkaar waren, de vooroorlogse tijd, vol van dichterbij komend onheil.

Cricket en croquet

Ondanks de donkere wolken ging het leven op hoge standaard in Engeland door. De cricket- en croquetwedstrijden konden op warme belangstelling rekenen. De regels en rolverdeling tussen rijk en arm waren strikt en lieten geen enkele afwijking toe. Jane Austentime in optima forma.

De meeste Engelsen waren zich bewust van de schijnwereld waarin ze leefden, maar hielden er verwoed aan vast. De gedecideerde buurvrouw Mackintosh zei het zo: „We zijn een belachelijk volk, vastgegroeid in domheid en zelfingenomenheid, het onrecht dat we in onze geschiedenis tegenover anderen gepleegd hebben, is tenhemelschreiend, maar toch is het een mooi land. Als jullie ons willen veroordelen, denk dan aan deze avond en deze tuin en vergeef ons een beetje.”

Prudences vader erkende de beperkte houdbaarheid van dit leven: hij voorspelde dat zijn generatie zich nog in de bloementuinen zou kunnen blijven ophouden, maar dat de nieuwe generatie het nieuwe leven ingezogen zou worden en geen schuilplaats meer kon vinden. Zuid-Afrika zag hij nog als een land vol kansen, als een onbeschreven blad. Het kon leren van de fouten die de Engelsen maakten.

Vrachtauto

De jongere generatie moest haar eigen leven inrichten en stond voor een keus: dit leven voortzetten of andere wegen inslaan? Dochter Prudence zat vol verzet. Zij hoefde dat leven niet meer. Ze droomde van het rijden in een vrachtauto in Spanje om Baskische kinderen te helpen. Zij bracht dit ook in de praktijk en stelde haar leven in dienst van vluchtelingen.

Nikolaas koesterde zichzelf in het veilige leven. Eenmaal terug in Zuid-Afrika koos hij voor het academische leven en gaf veertig jaar les aan dezelfde universiteit. Hij herinnert zich de vraag van Prudences moeder, mevrouw Chalmers, tijdens die bewuste zomer: „Als een bootje, drijven of dobberen, is dat jouw leven Nikolaas? Is het je keus om je eigen gang te gaan en onaangeraakt te blijven?”

Diezelfde zomer was er ook Gerda, een pedant Duits meisje dat door haar ouders vanwege het politieke klimaat naar Engeland was gestuurd. Ze wilde geen deel uitmaken van de zelfgenoegzame Engelsen, hield zich afzijdig. Vlak voor ze terugkeerde naar Duitsland, sprak ze met Nikolaas. Ze zag het onheil op zich afkomen, maar besloot dat dit bij het aardse leven hoorde. En dat het paradijs niet op aarde, maar wel binnen in de mens kan blijven bestaan. Prudence leek willoos, maar in haar gedachten maakte ze ook een bewuste keus.

Net als in Schoemans andere romans gaat het in ”Dit leven” niet om antwoorden en oplossingen, maar om de zeldzame aanvaarding van het inzicht dat het leven op ons afkomt en keuzes vraagt. Schoeman is niet positief over het vermogen van de mens om het leven ‘goed’ te leven. Volgens hem is het een utopie om onbeschadigd door het leven te gaan. Van echte binding tussen mensen is bij hem ook geen sprake.

Basisprincipe

”De hemeltuin” is een vlakker boek dan ”Dit leven”, maar bevat veel denkstof. Ons luxe leven in deze rumoerige wereld doet aan het Engeland in 1937 denken. Ik denk dat Schoeman een basisprincipe aanraakt: blijven wij aan de kant staan en accepteren we het onvermijdelijke? Trekken we ons terug in onze bloementuinen? Of nemen we de opdracht op ons om het slechte te bestrijden en het goede te bevorderen? Wie maakt de juiste keus? Ik citeer buurvrouw Mackintosh nog één keer: „Als je dat doet (die keus maakt) zul je merken dat je jezelf ook aan dat vuur brandt.”

Boekgegevens

De hemeltuin, Karel Schoeman; uitg. Brevier; 215 blz; € 19,99