Stel: er staat een avondje visite bij kennissen op de planning. Bij binnenkomst in de woonkamer springt een ding meteen in het oog: de boekenkasten. Voor de vorm ga je eerst beleefd op de bank zitten, maar je blik dwaalt al snel af naar die rijen titels langs de muur, met hun onweerstaanbare aantrekkingskracht. „Zo, jullie hebben een flinke collectie boeken!”, roep je richting de keuken. „Mag ik even een kijkje nemen?” In afwachting van het antwoord sta je al bijna voor de planken. Hoofd gekanteld, gluren maar.

Is bovenstaand voorbeeld herkenbaar? Er zijn meer fanatieke lezers die graag in andermans boekenkasten kijken. Op YouTube is er zelfs een heuse categorie voor; mensen die video’s maken van hun boekenkast en elke titel apart laten zien. En onder de hashtag #shelfie –een samenvoeging van de Engelse woorden shelf (plank) en selfie (zelfportret)– zijn op Instagram rijen foto’s te zien van boekenplanken.

Op internet bevindt zich een groeiende groep boekenwurmen die fanatiek hun liefde voor het lezen delen met andere mensen. Zo beheren ze websites, waar ze recensies schrijven over de boeken die ze gelezen hebben. Hoe hoger hun bezoekcijfers, hoe meer boeken ze van uitgeverijen krijgen opgestuurd om te recenseren. Daarmee nemen ze deels de rol van de klassieke krantenrecensent over. Met een belangrijk verschil: ze hebben onbeperkt de ruimte en kunnen aandacht besteden aan alles wat ze zelf belangrijk vinden.

Laagdrempelig

Ook op YouTube zijn de enthousiaste lezers te vinden. Onder de onofficiële naam BookTube delen duizenden mensen op hun eigen kanaal soms bijna dagelijks video’s over boeken. Ze geven leestips, laten de boeken zien die ze de afgelopen maand gekocht hebben, maken lijstjes met hun top 10 van favoriete non-fictieboeken en doen mee aan uitdagingen waarbij ze vijftig (of meer) boeken per jaar moeten lezen.

In Nederland is de groep YouTubers wat minder groot dan internationaal. Specifiek christelijke boekvloggers zijn er niet, wat betekent dat de boekentips ook nogal verschillend zijn van inhoud en achtergrond. Vooral de Engelstalige video’s zijn populair, omdat het taalgebied nou eenmaal groter is. Er zijn kanalen met meer dan 250.000 abonnees. De mensen achter deze video’s en websites zijn over het algemeen tussen de 16 en 35 jaar oud en het zijn iets meer vrouwen dan mannen. Ze doen vaak een talige studie of werken in de boekenwereld, bijvoorbeeld bij een uitgeverij.

Neem de 30-jarige Sanne Vliegenthart. Op haar Engelstalige YouTube-kanaal ”Books and Quills” deelt ze al meer dan tien jaar video’s. Ze studeerde Engelse taal en cultuur aan de Universiteit van Leiden, verhuisde kort na haar studie naar Londen, werkte onder andere bij de bekende uitgeverij Penguin Books en is nu werkzaam als freelancer in de boekenwereld. Vliegenthart filmt niet alleen video’s over de boeken die ze gelezen heeft, maar laat ook zien hoe het is om in de boekenbranche te werken. Zo maakte ze een video over het ontwerpproces van de voorkant van een boek en interviewde ze vertalers en marketingmedewerkers van een uitgeverij. Alles in het Engels („Ik woon en werk in Engeland”). Af en toe filmt ze een video in het Nederlands, bijvoorbeeld over haar favoriete jeugdboekenauteurs. Tegen haar grotendeels Engelstalige kijkers: „Zo jammer dat de meeste boeken van Thea Beckman niet in het Engels vertaald zijn.”

Vliegenthart vindt het mooie aan BookTube dat het zo laagdrempelig is. „Je hoeft niet per se literatuurstudent te zijn of alleen maar heel hoogstaande literatuur te lezen. Iedereen die van lezen houdt, kan er terecht.” Door samen over boeken te praten, ontstaat er volgens haar een gemeenschapsgevoel. „Als je bepaalde mensen volgt, leer je ze beter kennen en krijg je gepersonaliseerde tips. Je gaat op iemands mening vertrouwen: als hij of zij van een bepaald boek genoten heeft, dan weet je dat jij het ook leuk gaat vinden.”

Young adult

Uit onderzoek van onder andere de Amerikaanse Columbia-universiteit blijkt dat het gemeenschapsgevoel een van de belangrijkste redenen is voor de groeiende populariteit van boekenvideo’s. Lezen is iets dat je van nature alleen doet. Veel lezers vinden dat juist prettig, maar het kan ook een isolerend effect hebben, aldus professor in de psychologie Sanam Hafeez van de Columbia-Universiteit. „Als er in je omgeving weinig mensen je liefde voor boeken delen, kun je er met niemand over praten. Dan voelt het geweldig om online mensen tegen te komen die dezelfde interesses hebben, hoe klein de groep ook is. Wanneer je eenmaal zo’n groep hebt gevonden, blijf je er vaak trouw aan.”

Herkenbaar, zegt Nanouk Meijer (24). Ze werkt als Digital Product Manager bij uitgeverij HarperCollins en begon in 2013 met haar eigen website over boeken, www.dutchbookchick.com. „Ik merkte dat ik lezen leuker vond wanneer ik er met andere mensen over kon praten en mijn eigen mening over de gelezen boeken kon delen.”

Meijer is naar eigen zeggen een „fanatieke” lezer. Ze moet voor haar werk veel boeken doornemen en probeert ieder jaar 50 boeken te lezen. „Al moet ik bekennen dat dit niet altijd meer lukt. Maar nog steeds doe ik niets liever dan op de bank zitten met een kop thee en een goed boek.”

Op haar website schrijft ze zowel in het Nederlands als in het Engels. Nederlandse boeken recenseert ze in het Nederlands, Engelstalige in het Engels. Ze leest veel young adult (YA), een genre dat specifiek bedoeld is voor jongvolwassenen. „Het leuke aan YA vind ik dat het een jongere doelgroep van 15- tot 25-jarigen aanspreekt, een groep die er normaal altijd een beetje tussenvalt. Young adult is overigens niet alleen bedoeld voor jongere mensen. Het wordt ook door volwassenen veel gelezen, al gaat het wel altijd over de problematiek die onder jongeren speelt. Het kan overal over gaan: van misdaad tot een heftige mentale stoornis. Die variatie spreekt mij erg aan.”

Beginzinnen

De media staan bol van de verhalen over ontlezing. Vooral jongeren zouden steeds minder lezen. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau duiken de meeste jongeren nog geen uur per week met hun neus in de boeken. Helpt al die positieve online aandacht voor boeken mee om de ontlezing tegen te gaan? Meijer vindt dat lastig om te zeggen. „Aan de ene kant denk ik dat het goed is dat steeds meer jongeren over boeken praten op internet en sociale media, want daar zit de doelgroep het grootste deel van de dag. Maar aan de andere kant denk ik dat ze vooral mensen bereiken die sowieso al geïnteresseerd zijn in lezen.”

De boekenwurmen zoeken elkaar dus op. Logisch eigenlijk, want waarom zou je een video over gekochte boeken gaan kijken als je zelf nooit leest? Dat is iets te kort door de bocht geredeneerd, vindt de 37-jarige docent Nederlands Jörgen Apperloo. Op Youtube maakt hij onder de naam ”Vlogboek” video’s over de Nederlandse literatuur. De video’s deelt hij ook op zijn website, www.vlogboek.nl. „De online aandacht geeft een positief beeld van lezen. Het stimuleert jongeren om op een andere manier naar boeken te kijken.”

Apperloo stoort zich soms aan het feit dat de term ontlezing vooral bij jongeren wordt gebruikt. Volgens hem zijn volwassenen ook steeds minder gaan lezen. „Soms weten mijn studenten niet welk boek ze moeten kiezen voor de leeslijst. Dan tip ik ze om wat boeken uit de kast van hun ouders te halen en te kijken wat ze leuk vinden. De reactie: wij hebben helemaal geen boeken thuis. Ja, hoe verwacht je dan dat kinderen gaan lezen? Je moet wel het goede voorbeeld geven.”

De docent geeft drie dagen per week les en is de andere twee dagen bezig met het filmen en monteren van video’s. Hij begon ermee om zijn leerlingen te laten zien hoe leuk het lezen van literatuur kan zijn, dat het verder gaat dan alleen de verplichte leeslijst afwerken. Inmiddels kijken aardig wat mensen mee. „Docenten geven mijn video’s op als huiswerk.” Zelf laat hij ze niet zien in de les. „Dat vind ik te ongemakkelijk. Ik verwijs leerlingen er wel naar.”

Vooral zijn video’s over literatuurgeschiedenis doen het goed. In een paar minuten legt Apperloo uit hoe de boekdrukkunst ontstond, vertelt hij alles over de geestelijke literatuur in de Middeleeuwen en bespreekt hij ridderromans. Een andere populaire video: ”12 mooie beginzinnen uit de Nederlandse literatuur”. Hoog in het lijstje: de eerste zin van ”Kees de jongen” van Theo Thijssen. „Vele mensen schijnen Kees Bakels niet eens te hebben gekend, en dat is eigenlijk niet goed te begrijpen.”

In de reacties onder de video delen kijkers hun favoriete beginzinnen. Kijker Cecily: „Ik vind de eerste zin van ”Hersenschimmen” (van Bernlef) nog steeds de beste: „Misschien komt het door de sneeuw dat ik me ‘s morgens al zo moe voel.”

Leestips

Apperloo, Vliegenthart en Meijer vinden alle drie de interactie met hun kijkers en lezers een van de leukste dingen aan hun online aanwezigheid. Daar komt het gemeenschapsgevoel weer om de hoek kijken: uiteindelijk is er weinig fijner dan een gesprek voeren met iemand die je liefde voor lezen begrijpt, of dat nu online is of in het echte leven. „Ik maak zelf video’s, maar ik vind het ook heerlijk om naar video’s van anderen te kijken”, zegt Vliegenthart. „Leestips zijn altijd welkom.”

Meijer vult aan: „Fantastisch om andermans boekenkasten door te nemen.”

Dus mocht je behoefte hebben aan een uurtje onbeschaamd boeken gluren: op YouTube is genoeg materiaal te vinden. Gewoon even ”boekenkast toer” intypen.