Groene deal

De eerste honderd dagen van het Commissievoorzitterschap van Ursula von der Leyen gaan druk worden. Ze heeft in haar beleidsverklaring beloofd dat ze in die periode met een „Europese groene deal” komt. Verschillende elementen van het akkoord zijn al vrijgegeven. Zo zou het doel om Europa in 2050 klimaatneutraal te krijgen, wettelijk moeten worden vastgelegd.

Daarnaast wil ze een koolstofgrensbelasting introduceren. Deze heffing zal worden toegepast op import, om Europese bedrijven te beschermen tegen internationale concurrentie die in het thuisland minder strengere regels voor broeikasgasuitstoot kennen. Het zou moeten voorkomen dat firma’s naar een land met soepelere regelgeving vertrekken.

Er wordt ook kort stilgestaan bij de landbouw. Von der Leyen stelt dat de nieuwe Commissie boeren zal steunen, door middel van een nieuwe ”Farm to Fork”-strategie. Deze, letterlijk vertaald ”van boerderij tot vork-aanpak” zal zich richten op het bevorderen van de efficiëntie en verduurzaming van de voedselproductie in Europa.

Werkbare economie

Als een van de zes ambities van de aantredende voorzitter écht ambitieus is, dan is het die van een Europese „economie die werkt voor mensen.” Von der Leyen zal tijdens haar mandaat onder andere voorstellen om een eerlijk minimumloon voor iedere werkende in Europa te creëren. Al snel werd dit vertaald naar het streven om een Europees minimumloon in te stellen. Dat is gezien de verschillen tussen de economieën van EU-lidstaten een gevoelig punt. Maar de nieuwe Commissie zal rekening houden met de „nationale tradities”, zo werd bevestigd in de beleidsverklaring.

Een ander punt van aandacht is de nieuwe gendergelijkheidsstrategie. In de verklaring staat dat er een quotum voor bedrijfsbesturen moet worden vastgesteld, zodat een gelijke balans tussen mannen en vrouwen wordt gerealiseerd. De Commissie zal het goede voorbeeld geven door gelijkheid op alle niveaus in het management te implementeren. Het onderliggende principe is dat voor hetzelfde werk iedereen ook evenveel krijgt uitbetaald.

Digitale tijdperk

Het onderwijs geldt als een belangrijk punt in het doel om de kansen van het digitale tijdperk te benutten. Von der Leyen vindt het bijvoorbeeld nodig om lesmateriaal online beschikbaar te maken. Daarnaast steunt ze het voorstel van het Europees Parlement om het budget van het Erasmus±programma flink te verhogen. Dit EU-programma biedt vooral studenten de mogelijkheid om door middel van beurzen in het buitenland te studeren.

De Europese Commissie zal het voortouw nemen wat betreft digitale aanpassingen. Von der Leyen streeft ernaar om het dagelijks bestuur van de EU transparanter te maken door volledige digitalisering te realiseren. Daardoor zal de Europese instelling volgens haar meer gaan samenwerken.

Ook kunstmatige intelligentie komt aan bod. Die wordt door de aanstaande voorzitter omschreven als „ingrediënt” voor het oplossen van maatschappelijke problemen. Von der Leyen zal binnen honderd dagen na aantreden wetgeving presenteren over de bijkomende ethische kwesties.

Beschermde levenswijze

Alleen al de noemer ”Bescherming van de Europese levenswijze” riep veel vragen op. Wat is de Europese levenswijze? Waarom moet die worden beschermd? Waarom wordt migratie juist in dit pakket opgenomen? Volgens sommigen was dit pakket een handreiking aan populisten. Anderen zeiden juist dat het een afleidingsmanoeuvre was of zou zijn bedoeld als wisselgeld tijdens de onderhandelingen.

Het grootste gedeelte van dit hoofdstuk gaat over migratie. Von der Leyen wil een nieuw asiel- en migratieverdrag voorstellen. Een belangrijk aspect daarvan is dat het een gezamenlijk systeem moet zijn. EU-lidstaten die de meeste druk op het gebied van migratie ervaren, moeten genoeg worden geholpen door andere lidstaten. Het verdelen van de lasten is de „frisse start” in het EU-migratiedebat.

Daarnaast vindt de voorzitter dat Europa een helpende hand moet uitsteken naar mensen die vanwege conflict en vervolging op de vlucht zijn. Dit geldt volgens haar ook voor het redden van vluchtelingen op zee.

Sterker in de wereld

De nieuwe Commissie zal zich de volgende vijf jaar inzetten voor een duidelijkere en eensgezinde Europese stem in de wereld. Een onderdeel daarvan is het verder ontwikkelen van een Europese defensie-unie. Von der Leyen wil dat de Europese Unie beter gaat reageren op veiligheidsuitdagingen. Ook wil ze een nauwere samenwerking met Afrika op het gebied van veiligheid zien.

Een ander aspect in dit pakket van de Commissievoorzitter is de brexit. Het terugtredingsakkoord dat met de voormalige Britse premier Theresa May is gesloten, is voor Von der Leyen de beste en enige deal om een ordelijke brexit te realiseren. Uitstel van brexit is mogelijk, maar alleen als er goede redenen voor worden gegeven. Daarnaast steunt de voorzitter een verdere uitbreiding van de EU. Ze staat volledig achter een voorstel van de Europese Commissie om toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië te starten. Dit omdat de landen dezelfde geschiedenis, cultuur en hetzelfde continent hebben als EU-lidstaten.

Versterking democratie

Het Europees Parlement krijgt, als het aan Von der Leyen ligt, weer een vragenuurtje met de Europese Commissie. Ze hoopt daarmee een permanente dialoog tussen de twee Europese instanties te creëren.

Daarnaast stelt de aanstaande voorzitter in haar beleidsverklaring dat ze het Parlement volledige medebeslissingsrecht wil toekennen. Het Europees Parlement mag nu vaak meebeslissen met de Europese Raad –de leiders van de EU-lidstaten– maar lang niet in alle gevallen.

Von der Leyen wil de positie van de enige direct door EU-burgers gekozen instelling, het Europees Parlement, versterken, zodat daarmee de democratie in de Europese Unie eveneens wordt bekrachtigd. De voorzitter meent dat er meer naar de Europese kiezers moet worden geluisterd. Daarom steunt ze het recht op initiatief voor het Parlement. Dat recht ligt nu voornamelijk bij de Europese Commissies, maar bestaat indirect ook voor de Raad en het Parlement. Dit alles moet ervoor gaan zorgen dat de EU-instellingen vaker en beter samenwerken.

EU-Parlement laat tanden zien aan Commissie

De eerste ronde zenuwslopende sollicitatiegesprekken van de kandidaat-Eurocommissarissen in het EU-Parlement zit erop. De ‘show’ van de Nederlandse Eurocommissaris Frans Timmermans zou dinsdag de laatste zijn, maar is het niet.

Het had dinsdagavond een knallend einde moeten zijn. Netjes volgens planning gaat Timmermans rond halfzeven ’s avonds voorin een zaal in het Europees Parlement (EP) in Brussel zitten. Hij was volgens het originele schema de laatste kandidaat-Eurocommissaris op sollicitatiegesprek. Maar daar was al meer dan een week geleden een stokje voor gestoken.

Het EP heeft de afgelopen dagen traditiegetrouw de hoorzittingen niet gemakkelijk gemaakt voor de beoogde 26 Eurocommissarissen, die het dagelijks bestuur van de Europese Unie straks in handen krijgen. Het is een onderdeel van een jarenlange machtsstrijd tussen de twee Europese instituten. Elke vijf jaar sneuvelt er wel een kandidaat van het Commissieteam; dit jaar sneuvelden er echter al twee voordat de sollicitatiegesprekken waren begonnen.

Het sneuvelen van die twee remde de Europarlementariërs tijdens de andere hoorzittingen zeker niet af. Na de weigering van de Hongaarse en de Roemeense kandidaat, konden onder anderen ook de voorgestelde Eurocommissarissen van Frankrijk en Polen op flinke kritiek rekenen. Het beantwoorden van schriftelijke vragen werd in beide gevallen geëist. De Poolse commissaris, Janusz Wojciechowski, moest dinsdagochtend uiteindelijk een herkansing van de hoorzitting doen en kwam met hakken over de sloot.

Hoe komt het toch dat er dit jaar zo veel kandidaten onder vuur komen te liggen? Critici zien het als een wraakactie van het EP. Het is in die lezing een manier om duidelijk te maken dat het Europarlement wel degelijk een vinger in de pap heeft bij de Europese Commissie.

Het EP moest maanden geleden, toen er een nieuwe Commissievoorzitter werd gekozen, namelijk gedwongen afstand nemen van zijn geliefde ”Spitzenkandidaten”-systeem. Dat betekende dat niet een van de door het Parlement gekozen kandidaten de voorzitter van de Commissie werd. In plaats daarvan dook uit het niets Ursula von der Leyen op. Ze werd onder anderen sterk gesteund door de Franse president Emmanuel Macron. Dat komt hem nu duur te staan; de Franse kandidaat-commissaris Sylvie Goulard wordt niet gespaard en moet mogelijk donderdag voor een herkansing van de hoorzitting weer terug naar Brussel.

Behalve dat het als een wraakactie kan worden gezien, speelt de taalvaardigheid van de kandidaat zeker ook een rol. Niet alle beoogde Eurocommissarissen spreken zoals Timmermans moeiteloos verschillende talen. Op dinsagavond klinkt er op een gegeven moment gegniffel in de zaal omdat hij behalve in het Frans, Duits, Engels en Nederlands, opeens fanatiek in het Italiaans begint te antwoorden.

De Poolse Wojciechowski stak daar bijvoorbeeld nogal schril bij af. Tijdens zijn eerste hoorzitting kon hij in het Engels moeilijk uit zijn woorden komen. Hij werd teruggefloten en kreeg een herkansing. Deze werd positiever beoordeeld, mede omdat hij in zijn moedertaal betere antwoorden kon geven.

Een ander aspect dat meetelt in de beoordeling van het EP is het herkomstland van de kandidaat-Eurocommissarissen. Neem bijvoorbeeld de kandidaat van Malta, Helena Dalli (portefeuille Gelijkheid). Malta is het enige land in de EU dat abortus helemaal niet toestaat. Er kwamen vervolgens vragen of Dalli wel het takenpakket Gelijkheid kan krijgen als haar thuisland Malta daarin niet vooruitstrevend genoeg is. Zij ontweek deze vragen door daarop een algemeen, ontwijkend, antwoord te geven.

Rond de hoorzitting van Timmermans ontbrak de spanning. Menigeen in Brussel was er al bij voorbaat van overtuigd dat hij er fluitend doorheen zou komen. Hij kon desondanks kritische vragen over zijn landbouwkennis verwachten. Maar zoals Timmermans het dinsdagavond zo mooi kon zeggen: „Niets dat de moeite waard is, is gemakkelijk.”