Kritische vraag ontbreekt vaak bij euthanasiedebat in media
Nederlandse media zetten bij het behandelen van thema’s als euthanasie en abortus vaak in met een schrijnend voorbeeld. Een tactiek die werkt, maar een politiek debat op de inhoud lastig maakt.
Nieuwsuur, zaterdagavond een week geleden. De ouders van Nuria (1,5) komen aan het woord. Het meisje was ongeneeslijk ziek en leed volgens haar ouders „permanent en uitzichtsloos.” De enige uitweg die zij zagen, is hun kind te laten versterven. In de reportage is veel aandacht voor Nuria en andere schrijnende gevallen. Vervolgens klinkt een pleidooi voor ruimere wetgeving op het gebied van euthanasie bij jonge kinderen.
Een uitzending met een betrekkelijk eenzijdige invalshoek, oordeelt Johan Snel, als hoofddocent verbonden aan het lectoraat Journalistiek en Media van de Christelijke Hogeschool Ede. „Het hele debat is opgehangen aan schrijnende gevallen.” Het probleem zit volgens Snel in het politieke pleidooi voor maatregelen, oplossingen en wetten dat na de reportage volgde. „Die twee onderdelen worden te snel aan elkaar verbonden. De uitzichtloosheid is direct gekoppeld aan wetgeving.”
Doodswens
De uitzending staat niet op zichzelf. Nederlandse media zetten al decennia schrijnende gevallen in bij het behandelen van medisch-ethische thema’s. In oktober 2016 krijgen Willem van Oostvoorn en Marian Groen in het radioprogramma Met het Oog Op Morgen alle gelegenheid het verhaal van hun ouders te vertellen, die twee jaar daarvoor bewust en tegelijk uit het leven stapten.
Nieuwsuur komt eerder met een schrijnend voorbeeld: in maart 2017 treft voormalig D66-leider Alexander Pechtold in de studio Martin Kock. De dan 57-jarige Kock confronteert Pechtold met zijn doodswens, die niet in vervulling kan gaan omdat D66 zijn initiatiefwet voor een waardig levenseinde beperkt tot mensen van 75 jaar en ouder. In januari 2018 publiceert De Stentor een artikel over de 29-jarige Aurelia Brouwers, die vanwege „ondraaglijk psychisch lijden” euthanasie laat plegen. Het tegengeluid staat in vier kaders. Een halfjaar later krijgt ethicus Theo Boer, een van de grootste critici van de krant, een interview waarin hij zijn ongenoegen uitspreekt over de manier van berichtgeving rond euthanasie.
In de Nieuwsuur-uitzending over euthanasie bij kinderen speelt framing –de keuze van perspectief– volgens Snel een grote rol. Hij onderscheidt twee frames: enerzijds het schrijnende voorbeeld, anderzijds het frame dat de overheid er is om lijden op te lossen. Journalisten zouden kritische vragen moeten stellen aan dat laatste frame, vindt Snel. Dat gebeurde volgens hem in de uitzending te weinig.
Achter deze manier van berichtgeving ligt een liberaal wereldbeeld met een sterk geloof in maakbaarheid. „Er wordt gesuggereerd dat wetgeving ethische problemen kan oplossen,” zegt Snel. „Terwijl zal blijken dat dit geen oplossingen zijn.”
Veel Nederlandse journalisten verzaken volgens de docent te doen wat ze moeten doen: de andere kant opkijken, kritische vragen stellen, niet meegaan in de waan van de dag. „Duitse media beoefenen hun vak vaak inhoudelijker. Ook als daar een schrijnend geval aan bod komt, stellen journalisten de kritische vragen die nodig zijn. Daardoor is het interessant om die programma’s te volgen.”
Volgens Snel maakt het insteken met een schrijnend geval een inhoudelijk politiek debat lastig. Toch is het volgens hem „verademend” als een journalist een kritische vraag durft te stellen. „Zo’n vraag helpt om de motieven nog eens duidelijk aan de orde te stellen. Een kritische vraag is niet in je nadeel.”
Publieke debat
De discussie rond medisch-ethische thema’s wordt geframed als een debat van emancipatie. Tegenstanders van een liberaal beleid komen daardoor al snel in het hokje ”religieus” terecht, ziet Snel. „En dan ben je verloren. Religieus wordt als niet-redelijk neergezet. In het publieke debat is geen plaats voor dergelijke standpunten.”
Een tegengeluid had in de bekritiseerde Nieuwsuur-uitzending niet mogen ontbreken, aldus de docent. „Er was sprake van botsende benaderingen. Voor ondraaglijk lijden bestaat geen eenduidige oplossing. Dus moet er recht gedaan worden aan de verschillende perspectieven. Zeker in het publieke debat.” Snel had graag andere vragen gesteld zien worden. „Bijvoorbeeld of wetgeving de oplossing is, hoe wetgeving in andere landen is geregeld, en, niet onbelangrijk, hoe artsen die euthanasie uitvoeren daarmee kunnen leven.”
